10. Sınıf Meb Yayınları Edebiyat Ders Kitabı Sayfa 30, 31 Metni Anlama ve Çözümleme Soruları ve Cevaplarını yazımızın devamından okuyabilirsiniz.
Metni Anlama ve Çözümleme
1. Türk Yazı Dilinin Tarihî Gelişmesi adlı metnin konusu, amacı ve hedef kitlesi arasında nasıl bir ilişki kurulabilir? Açıklayınız.
Metin, Türk yazı dilinin tarihî gelişimi hakkında bilgi veren bir dilbilgisi kaynağıdır. Amacı, Türkçenin yazılı ve sözlü dönemlerini, yazı dilinin evrimini, dildeki değişiklikleri ve farklı dönemlerdeki özellikleri açıklamaktır. Hedef kitlesi ise dilbilimi öğrenmek isteyen dilbilimciler, öğrenciler ve dil tarihine ilgi duyan herkes olabilir.
2. Türk Yazı Dilinin Tarihî Gelişmesi adlı metnin ana düşüncesini ve yardımcı düşüncelerini belirleyiniz.
Metnin ana düşüncesi, Türk yazı dilinin tarihî gelişiminin üç ana dönemde incelendiğini ve bu dönemlerin özelliklerinin anlatıldığını belirtmektir. Yardımcı düşünceler ise bu dönemlerin isimleri, hangi Türk lehçelerinin kullanıldığı, dildeki değişiklikler, yabancı etkilerin rolü gibi detayları içerir.
3. Metindeki düşünceyi geliştirme yollarını ve bunların işlevlerini belirleyiniz.
Metin, düşüncelerini geliştirmek için tarihî gelişimin dönemlerini sıralar, bu dönemlerin hangi faktörlerle şekillendiğini açıklar ve dönemler arasındaki farkları anlatır. Bu şekilde okuyucuya dilin evrimsel sürecini daha iyi anlatmayı hedefler.
4. Metne göre Türkiye Türkçesini Osmanlı Türkçesinden ayıran özellikler nelerdir?
Metinde Osmanlı Türkçesi ile Türkiye Türkçesi arasındaki farklar belirtilir. Türkiye Türkçesinin Osmanlıcadan farklılaştığı noktalar, yabancı kelime azaltma, terkiplerdeki değişiklikler gibi hususlar metinde öne çıkar.
5. Metne göre Türkiye Türkçesi, Türkçenin tarihî gelişimi içinde hangi dönemde yer almaktadır?
Metin, Türk yazı dilinin tarihî gelişiminin üç ana dönemini açıklar: Eski Türkçe, Osmanlıca ve Türkiye Türkçesi. Türkiye Türkçesi’nin Osmanlıcadan ayıran özellikler metinde vurgulanır.
6. Metinle ilgili beğeni, tespit ve eleştirilerinizi gerekçelendirerek ifade ediniz.
Metin, Türk yazı dilinin tarihî gelişimini detaylı bir şekilde açıkladığı için dilbilimi öğrenmek isteyenler için değerli bir kaynak olarak görülebilir. Ancak metin, bazı okuyucular için ayrıntılı ve karmaşık olabilir. Bu nedenle, daha genel bir okuyucu kitlesine hitap etmekten ziyade, dilbilimi veya dil tarihine ilgi duyan kişilere yöneliktir.
7. Türk Yazı Dilinin Tarihî Gelişmesi adlı metni Türk Edebiyatının Tarihî Dönemleri adlı metinle tür, biçim, üslup ve içerik yönünden karşılaştırınız.
Türk Yazı Dilinin Tarihî Gelişmesi adlı metin, Türk Edebiyatının Tarihî Dönemleri adlı metinden farklı bir türdür. İlk metin daha çok dilbilimi ve tarihine odaklanırken, ikinci metin Türk edebiyatının farklı dönemlerini ve özelliklerini anlatır. Biçim, üslup ve içerik açısından da bu iki metin farklıdır çünkü farklı konuları ele almaktadırlar.
Dil Bilgisi
1. Yapılandırılmış griddeki (kutucuklu tablo) birleşik kelimelerin yanındaki numaraları, bu birleşik kelimelerin oluşumunu bildiren aşağıdaki cümlelerin yanındaki boşluklara yazınız.
Yapılandırılmış griddeki birleşik kelimelerin oluşumunu belirleme:
- Etmek, edilmek, eylemek, olmak, olunmak yardımcı fiilleriyle kurulan birleşik fiiller, ilk kelimesinde herhangi bir ses düşmesi veya türemesine uğramazsa ayrı yazılır. (7- gazavatname)
- Birleşme sırasında kelimelerinden hiçbiri veya ikinci kelimesi anlam değişikliğine uğramayan birleşik kelimeler ayrı yazılır. (2- birbiri, 8- hafta sonu, 9- niçin)
- Ses düşmesine uğrayan birleşik kelimeler bitişik yazılır. (3- üretebilmek)
- Hane, name, zade kelimeleriyle oluşturulan birleşik kelimeler bitişik yazılır. (1- kabul etmek, 4- olagelmek, 5- yardımcı olmak, 6- kara yolu)
- -a, -e, -ı, -i, -u, -ü zarf-fiil ekleriyle bilmek, vermek, kalmak, durmak, gelmek ve yazmak fiilleriyle yapılan birleşik fiiller bitişik yazılır. (Bu örnekte verilmemiş.)
2. Aşağıdaki parçada günümüz yazım kurallarına uymayan kullanımları belirleyiniz.
Günümüz yazım kurallarına uymayan kullanımlar:
- “bir çok” ifadesi ayrı yazılmalı, doğru kullanım “birçok” şeklinde olmalıdır.
- “içinde” kelimesi “içerisinde” olarak kullanılmalı veya metindeki bağlama göre düzeltilmelidir.
- “şekillerinin” kelimesindeki iki “i” harfi yan yana gelmiş, doğru kullanım “şekillerinin” yerine “şeklinin” veya “şekli” olmalıdır.
- “farklı bir durum arzeder.” cümlesi noktalama işaretiyle sonlandırılmamış; doğru kullanım “farklı bir durum arzeder.” şeklinde olmalıdır.
3. Aşağıdaki parçada noktalama işaretlerinin kullanılma amaçlarını belirleyiniz.
Dilden başlayan bu değerler bütünü, etrafında buluşanları sıradan insan toplulukları olmaktan çıkarır; sıfatlandırır ve millet yapar. Millet aynı dili konuşan, kendine özgü kültür, sanat, edebiyat, gelenek ve inanç sistemi üretebilmiş, geçmişin birikimi kadar geleceğin tasarımlarında da paydaş olan insan topluluğudur. İnsan topluluklarını millet yapan değerlerin başında da dil ve tarih birlikteliği vardır. ‘Ortak bellek’ olarak adlandırılan bu birliktelik modernleşme sürecinin ortaya çıkardığı bir ‘varoluş biçimi’dir.
- Noktalı virgül (;): İlgili cümleleri bağlar, ilişkilendirir ve aralarındaki ilişkiyi vurgular. İlk cümlede kullanılan noktalı virgül, “Dilden başlayan bu değerler bütünü” ifadesi ile “sıradan insan toplulukları olmaktan çıkarır” ifadesi arasındaki ilişkiyi vurgular.
- Nokta (.) : Cümlenin sonunu belirler ve bir düşünceyi tamamlar.
- Tek tırnak işareti (‘ ‘): İç içe geçmiş alıntıları veya özel vurgulanmak istenen kısımları belirtir. Parçada kullanılan tek tırnak işareti, “Ortak bellek” ifadesini vurgulamak için kullanılmıştır.
Bu noktalama işaretleri parçadaki cümleleri düzenler, vurgular ve anlamın net bir şekilde iletilmesine yardımcı olur.
