Türkiye’nin Afrika ile Enerji İşbirliği: Hangi Ülkeler Söz Sahibi Oluyor?

Türkiye’nin dış politikası açısından giderek daha önemli bir hale gelen Afrika, enerji işbirliği konularında da Ankara’nın ilgisini çekiyor. Türkiye, yaklaşık yirmi Afrika ülkesiyle maden arama, petrol ve doğalgaz işbirliği anlaşmaları imzalayarak dikkat çekti. Geçtiğimiz hafta, Somali’nin Hint Okyanusu kıyısına gönderilen Oruç Reis araştırma gemisi aracılığıyla sismik araştırmalara başlaması, Türkiye’nin bu alandaki en büyük adımlarından biri oldu. Ayrıca, bu yıl sonunda Nijer’de de altın arama faaliyetlerine başlanması bekleniyor. Türkiye, 2000’li yılların başında başlattığı Afrika Açılımı’nı, 2013 yılında Afrika Ortaklık Programı’na dönüştürerek kıtayla olan ilişkilerini daha kurumsal bir biçime taşıdı. Bu girişimlerin ilk somut sonuçları, askeri ve savunma işbirliği anlaşmaları ile savunma sanayi alanında ortaya çıkmış durumda. Türkiye, başta insansız hava araçları olmak üzere savunma sanayi ürünleriyle birçok Afrika ülkesine eğitim ve ekipman desteği sağlarken, son yıllarda enerji işbirliği konusuna ağırlık vermeye başladı. Türkiye, Somali, Sudan, Libya, Angola, Nijer, Nijerya, Fas, Cibuti, Mısır ve Cezayir gibi ülkelerle madencilik ve enerji alanında birçok anlaşma imzalayarak, uygun siyasi ve ekonomik şartlara sahip ülkelerle somut işbirliği süreçlerini hayata geçirmeye başladı. Afrika kıtasındaki hidrokarbon kaynaklarının yanı sıra, elmas, altın, uranyum, kobalt ve lityum gibi nadir madenler, ABD, Rusya, Çin, Fransa ve Almanya gibi büyük ekonomilerin de dikkatini çekiyor. Türkiye, bu rekabetin içinde sömürgeci bir geçmişe sahip olmadığını ve Afrika ile eşit ilişkiler geliştirdiğini vurguluyor. Türkiye’nin Afrika açılımında öncü ülke Somali oldu. Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın 2011 yılında Somali’ye yaptığı ziyaret, iki ülke arasındaki ilişkileri derinleştirdi. Bu bağlamda, Şubat 2024’te Somali ile imzalanan Savunma ve Ekonomik İşbirliği Çerçeve Anlaşması, Türkiye’ye Somali’nin karasularını 10 yıl süreyle koruma karşılığında deniz kaynaklarının gelişimine katkıda bulunma yetkisi sağladı. Anlaşmanın ardından, Türkiye Petrolleri Anonim Ortaklığı ve Somali Petrol Otoritesi arasında, “Türkiye ile Somali Arasında Hidrokarbon Arama ve Üretim Anlaşması” imzalandı ve Oruç Reis araştırma gemisi 25 Ekim’de Mogadişu Limanı’na yanaştı. Türkiye, Somali açıklarında toplam 15 bin kilometrekarelik bir alanda üç boyutlu sismik araştırmalar gerçekleştirecek. Daha önce diğer ülkelerin de sismik faaliyetler yaptığı bilinse de, ilk kez gerçekleştirilecek olan üç boyutlu çalışmaların farklı sonuçlar doğurabileceği düşünülüyor. Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanı Alparslan Bayraktar, Türk basınına yaptığı açıklamada ABD’li şirketlerin bölgede lisansa sahip olduğunu belirterek, Amerikalı bir firmadan servis hizmeti teklifi aldıklarını ifade etti. Bayraktar, uluslararası şirketlerin de operasyonlara katılımının mümkün olduğunu ve Somalililerin bu duruma açık olduklarını vurguladı. Somali, Ekim 2022’de Amerikan şirketi Coastline Exploration’a yedi blokta petrol arama ruhsatı vermişti. Enerji uzmanları, jeosismik araştırmalar ışığında, Somali’nin 30 milyar varil petrol ve doğal gaz rezervine sahip olabileceğini öngörüyor. Türkiye’nin Somali ile yaptığı anlaşma, sadece denizde değil aynı zamanda karasal alanlarda da sondaj yapılmasını kapsıyor. Karasal alanda da doğal kaynakların bulunması durumunda Türkiye üretim yetkisini elde edebilecek. Nijer, Türkiye’nin Afrika’daki yatırımları açısından son dönemde öne çıkan ülkelerden biri oldu. Dışişleri Bakanı Hakan Fidan ve diğer bakanlardan oluşan üst düzey bir Türk heyetinin 17 Temmuz 2024’te Nijer’e yaptığı ziyaret, bölgedeki gerilime rağmen dikkat çekti. Nijer, altın ve uranyum gibi değerli doğal kaynaklara sahip bir ülke. Türkiye ve Nijer, enerji bakanları arasında petrol ve doğalgaz işbirliği konusunda bir niyet beyanı imzalanmışken, iki ülkenin madencilik alanına ilişkin işbirliği anlaşmasını 22 Ekim’de İstanbul’da imzaladığı belirtildi. Nijer, 2019’da, altın potansiyeli yüksek üç sahayı, MTA Uluslararası Madencilik Anonim Şirketi (MTAIC) adına ruhsatlandırmıştı ve bu alanlardaki üretimin yıl sonuna doğru başlaması bekleniyor. Sahaların güvenliğinin ise Nijer askerleri tarafından sağlanacağı bildirildi. Nijer’deki askeri darbeye birçok Batılı ülke ile Batı Afrika ülkeleri karşı çıktı. ECOWAS, Nijer’e yaptırımlar uygulanacağını ve devrilen cumhurbaşkanının göreve getirilmemesi durumunda askeri müdahalede bulunacaklarını belirtti. Türkiye’nin, Mısır ve Nijerya ile de hidrokarbon işbirliği konusunda çeşitli anlaşmalar yaptığı biliniyor. Sudan ile 2018’de “Altın ve İlgili Metallerin Aranması ve İşletilmesi İçin İmtiyaz Anlaşması” imzalarken, Fas, Cibuti ve Nijerya gibi ülkelerle de madencilik yapılmasına yönelik anlaşmalar yapıldı. Ancak bu anlaşmalar henüz somut gelişmelere dönüşmedi. Libya’da ise Türk Petrolleri Anonim Ortaklığı’na (TPAO) verilen ruhsatlar önemli bir kaynak potansiyeli taşıyor. Libya, dünya genelinde önemli petrol üreticilerinden biri konumunda bulunuyor. Türkiye ile Libya arasında 2019’da imzalanan deniz yetki anlaşması, Doğu Akdeniz’de dengeleri değiştirmiş ve tepki çekmiştir. Türkiye, Mısır ve Cezayir ile sıvılaştırılmış doğalgaz ticareti ve yeni üretim sahaları bulma konularında da adımlar atmaktadır. Mısır ile imzalanan son anlaşma, Mısır Cumhurbaşkanı Abdülfettah es-Sisi’nin Türkiye ziyareti sırasında gerçekleşmiştir. Bu anlaşma ile enerji işbirliğinin güçlendirilmesi, elektrik altyapısı ve ticareti, yenilenebilir enerji, enerji verimliliği ile hidrojen ve nükleer enerji alanlarında ortak projeler geliştirilmesi hedeflenmektedir. Nijerya ile yapılan üç ayrı anlaşma, enerji verimliliği, yenilenebilir enerji işbirliği ve hidrokarbon ile madencilik işbirliğini içermektedir. Nijerya’nın dünya petrol rezervinin yaklaşık %3’üne sahip olduğu tahmin edilmektedir. Ayrıca Türkiye, Angola ile 2021 yılında hidrokarbon ve madencilik konularında işbirliği anlaşması imzalamıştır. Angola, yaklaşık 13 milyar varil petrol rezervine sahip.