Başlık: Norveç’teki ‘casus balina’ Rus askeri üssünden kaçmış olabilir
Kaynak: Norwegian Orca Survey Yazan: Jonah Fisher Unvan: BBC Çevre Muhabiri 13 Kasım 2024’te Norveç’te beş yıl önce, üzerinde bir koşum takımı bulunan beyaz balinanın gizemi nihayet çözülebilir. Yerli halkın Hvaldimir adını verdiği eğitimli beluga balinasının, beş yıl önce Rus casusu olduğuna dair spekülasyonlar eşliğinde manşetlere taşındığı belirtildi. Beluga balinaları konusunda uzman olan bir isim, bu balinanın gerçekten Rus ordusuna ait olduğuna ve Kuzey Kutbu’ndaki bir askeri üsten kaçtığına inandığını ifade ediyor. Ancak Dr. Olga Shpak, Hvaldimir’in bir casus olmadığını düşünüyor. Dr. Shpak, beluga balinasının keşfi sırasında, ordunun koruması için eğitildiğini ve ‘hayta’ olduğu için üssü terk ettiğine inanıyor.
Haberin detaylarında, Rusya büyük şehirlerinden biri olan Moskova’da bir konser salonuna düzenlenen saldırı sonrası yasta bulunurken, Kuzey Kutbu’ndaki iklim değişikliği kutup ayılarında hastalık riskini artırıyor. Hvaldimir’in ordu tarafından ‘mensup’ olup olmadığını Rus yetkilileri hiç onaylamadı ama aynı zamanda yalanlamadılar. Ancak, 1990’lı yıllardan bu yana deniz memelileri üzerinde araştırmalar yapan ve iki yıl önce memleketi Ukrayna’ya dönen Dr. Shpak, BBC’ye yaptığı açıklamada, “Bence kesinlikle orduya ait” diyor.
Dr. Shpak, hem Rusya’daki eski meslektaşlarıyla konuşmalara, hem de “Secrets of the Spy Whale – Casus Balinanın Sırları” adlı BBC belgeseline dayandırarak bu konuya açıklık getiriyor. Gizemli Hvaldimir, beş yıl önce Norveç’in kuzey kıyılarında balıkçılarla karşılaştığında dikkatleri üzerine çekti. Balıkçılardan biri, Joer Hesten, “Balina, tekneme sürtünmeye başladı. Hayvanların zor durumda olduklarında içgüdüsel olarak insanlardan yardım istemesi gerektiğini duymuştum. Ne kadar zeki bir yaratık” diyerek düşündüklerini aktarıyor. Burada bir beluga balinasını görmenin alışılmadık olduğunu belirtmekte fayda var; çünkü bu tür güneyde oldukça nadir bulunuyor.
Balinanın üzerinde bir koşum takımı yer alıyordu ve bu takıma kamera bağlama yeri de konmuştu; üzerindeki İngilizce yazıda “Ekipman St. Petersburg” ifadesi geçiyordu. Hesten, koşum takımının çıkarılmasına yardımcı oldu ve balina, birkaç ay boyunca Hammerfest limanı civarında yaşamına devam etti. Hvaldimir, balık tutmakta zorlanıyor gibi görünse de, ziyaretçileri suya düşen bir cep telefonunu geri getirerek etkiledi. Norveçli araştırmacı Eve Jourdain, “Bu balinanın hedefteki her şeye burun uzatmaya koşullandırıldığını görmek oldukça net. Çünkü her seferinde bunu yapıyordu” şeklinde yorumladı.
Beyaz balinanın hikayesi Norveç’te büyük bir ilgi gördü ve Hvaldimir’in gözlemlenmesi ve beslenmesi için hazırlıklar yapıldı. ‘Hval’ Norveççe’de ‘balina’ anlamına gelirken, ‘dimir’ ise Rusya lideri Vladimir Putin’e bir referansta bulunuyor. Dr. Shpak, Rusya’daki kaynaklarının isimlerini açıklamak istemese de, balina ortaya çıktığında deniz memelileri topluluğunun Hvaldimir’in kendilerine ait olduğunu hemen tespit ettiğini söylüyor.
Dr. Shpak’a göre, Andruha adı verilen kaybolan balina ilk olarak Rusya’nın kuzeydoğusundaki Okhotsk Denizi’nde yakalanmış, daha sonra St. Petersburg’daki bir ticari tesisten Rus Kuzey Kutup Bölgesi’ndeki bir askeri programa gönderilmiştir. Dr. Shpak, “Açık sularda çalışmaya başladıklarında, bu hayvanın uzaklara yüzmeyeceğine inanıyorlardı. Fakat hayvan onlardan ayrıldı” diyor.
Murmansk yakınlarında çekilen uydu fotoğrafları, Hvaldimir/Andruha’nın eski evini gösteriyor olabilir; sudaki kafesler net bir şekilde görülebiliyor ve içlerinde beyaz balinalar tespit edilebiliyor. Barents Observer’dan Thomas Nilsen, “Belugaların yerleri denizaltıları ve gemileriyle çok yakın olabilir, bu da bize bir koruma sisteminin parçaları olduklarını düşündürebilir” açıklamasında bulundu. Rusya ise Hvaldimir/Andruha’nın ordu tarafından eğitildiğine dair iddialara henüz resmi bir yanıt vermedi. Ancak, ülkenin deniz memelilerini askeri amaçlar için eğitme geçmişi oldukça uzun. 2019 yılında Rus Albay Viktor Baranets, “Eğer bu hayvanı casusluk amacıyla kullanıyor olsaydık, gerçekten üzerinde ‘Lütfen bu numarayı arayın’ mesajı içeren bir cep telefonu numarası iliştirir miydik?” demişti.
Maalesef, Hvaldimir/Andruha’nın hikayesi mutlu bir sonla bitmiyor. Kendisine beslenmeyi öğreten hayvan, Norveç’in güney sahillerinde birkaç yıl geçirdikten sonra, Mayıs 2023’te İsveç açıklarında görüldü. Ancak, 1 Eylül’de suda sürüklenen cesedi Norveç’in kuzeybatı kıyılarında, Risavika kasabası yakınlarında bulundu. Birçok kişi, bunun ardında Putin’in uzun kolunun olduğuna dair spekülasyonlarda bulundu, fakat görünürde bu doğru değil. Bazı gruplar balinanın vurulduğunu öne sürse de, Norveç polisi bu iddiaları reddetti; ölüme insan müdahalesinin yol açtığını gösteren bir kanıt olmadığını açıkladı. Daha sonrasında yapılan otopsi sonuçları, Hvaldimir/Andruha’nın ağzına saplanan bir ağaç dalı nedeniyle yaşamını yitirdiğini ortaya çıkardı.
Eğitim almış başka beyaz balina hikayeleri de bulunuyor. Örneğin, 32 yıl önce, 25 Ocak 1992’de Sinop’un Gerze ilçesi açıklarında görülen bir beyaz balina, uzun süre Türkiye’nin gündeminde kalmıştı. Balıkçılar, gördükleri beyaz balinayı, balık avlayarak Gerze limanına kadar getirmişti. Balıkçı barınağındaki bir sima, bu balinayı tanıdık birisi olarak yorumladı ve ona Aydın ismi verildi. Hızla popülerleşen Aydın, günde 40 kilo balık tükettiği için, balıkçılar kendi balıklarını bitirince Balık Hali’nden balık alıp onu beslemeye başladılar. Aydın’ı korumak için kıyıya ağ bile kurmadılar. Hatta, Aydın için banka hesapları açan insanlar, para topladılar. Türkiye’nin dört bir yanından ziyaretçiler, Aydın’ı görmek, onunla oynamak ve ona dokunmak için Gerze’ye akın etti.
Aydın’ın nereden geldiği hakkında bilgi yoktu; o Karadeniz’e ait bir tür değildi. Eylül 1991’de, Sovyetler Birliği dağılmadan bir ay önce, Karadeniz’in karşı kıyısındaki Sivastapol’daki Rus Donanma Üssü’nde bir fırtına meydana geldi. Üste delfinler, deniz aslanları ve iki beluga balinası vardı. Onlardan biri olan Tichka (Aydın), fırtınada açık denizlere doğru açıldı. Tichka, üç yaşındayken eğitim için alıkonulmuş, yakalandığı sırada sekiz yaşında bulunmuştu. Türkiye’deki gelişmelere karşılık, Rus yetkililer sessiz kalmayı tercih etti. O dönemde, Aydın’ın mayınlarla donatılıp sabotajda kullanılmak amacıyla eğitim aldığı iddiaları ortaya çıktı.
Hükümet, Rusya’ya Aydın’ın geri verilmesi için ültimatom verince, Gerze’de protestolar başladı. Nisan 1992’de Aydın’ı geri getirmek için bir Rus subayı Türkiye’ye geldi. Ruslar, Aydın’ın bir okyanus akvaryumundan kaçtığını kabul etti; ancak askeri amaçlarla kullanılmadığını savundular. Aydın’ı almak için gelen gemi, balıkçı tekneleri vasıtasıyla engellenmeye çalışıldı ama sonunda Aydın’ı Espiye açıklarında bulup almayı başardılar. Türkiye ve Gerze halkının sevgisini kazanan Aydın, aniden ortadan kayboldu. Ancak, Gerzeliler için bu hasret uzun sürmedi. Kasım 1992’de Aydın’ın kafesinin bulunduğu yer, yine bir fırtınaya maruz kaldı ve Aydın tekrar kaçtı. Beş ay sonra bir kez daha kendisine bakan Gerzelilerle birlikte görüldü. Türk hükümeti, Aydın’ın Türk karasularında yakalanmasını önlemek için harekete geçti. Aydın, bahar mevsimini turistler ve dalgıçlar tarafından beslenerek geçirdi. 1993’te son kez görüldü ve izi kayboldu. Kasım 1994’te, Bulgaristan açıklarında görüldüğü ile ilgili haberlere ulaşıldı ama bu durum teyit edilmedi.
