Yazan: Nina Nazarova, BBC News Rusça, 19 Kasım 2024
BBC Rusça’nın yaptığı araştırmaya göre, Rus mahkemelerinde birliklerinden firar eden veya izinle dönmeyen asker sayısında rekor artış yaşanıyor. Birçok asker, ailelerinin yanına sığınarak, onların da soruşturma geçirme riski altında olduğunu belirtiyor. 23 Mart 2023 sabahı, Rusya’nın güneyinde bulunan Stavropol bölgesinde bir köyde, Dimitri Seliginenko adındaki genç bir adam, faturalarını ödeyebilmek için kız arkadaşını motosikletiyle belediye binasına bıraktı. Yaklaşık altı ay önce Rus lider Vladimir Putin’in askeri seferberlik ilan etmesiyle birlikte Ukrayna’da savaşmak üzere çağrılmıştı ve Mart ayında cepheye geri dönmesi gerekiyordu. Ancak 10 günlük hastalık izninden dönmedi ve şu an Rusya’nın arananlar listesinde yer alıyor. Köyde, okulu bitirdikten sonra polis olan eski sınıf arkadaşı Andrey Soverşennov tarafından görüldü.
Soverşennov, askeri polise ihbarda bulundu ve kısa süre sonra, Seliginenko’yu bekleyen üç kişi onu tutuklamak için harekete geçti. Seliginenko, annesi ve üvey babasına haber vermeyi başardı ve aile, köye müdahale etmek için yola çıktı. Olayın gidişatı hakkında iki farklı versiyon mevcut. Resmi polis raporuna göre, üvey baba Aleksandr Graçov, Soverşennov’un kelepçelerini kaptı ve “Onun yerine beni tutuklayın” diyerek bağırdı. Devamında Soverşennov’u yere yatırıp dövmeye başladı. Ailenin versiyonuna göre ise, üvey oğlunun tutuklama emri talep etmesi sonrasında yere itilen ve dövülen kişi Aleksandr Graçov’du. İki kişi de hastaneye kaldırıldı ve Graçov’a polise saldırma suçlaması yöneltildi. Bu sırada Seliginenko, anne ve babasının arabasına atlayarak kaçmayı başardı.
Olay, köydeki sosyal medya grup sohbetlerinde hararetli tartışmalara neden oldu. Seliginenko’nun ailesi, çocuklarının askere alınmaması gerektiğini savundu ve uygun bir tıbbi muayeneden geçirilmeden cepheye gönderildiğini, hali hazırda koronavirüsle mücadele ettiğini belirtti. Ocak 2023’te donma riski nedeniyle hastanede tedavi gördükten sonra eve döndüğünde midesinden ameliyat olmuştu. Aile, Dimitri’nin askerliğe uygun olmadığının bariz olduğunu ve askeri sağlık komisyonu tarafından incelenmesi gerektiğini ifade etti. Ancak sohbet grubundaki bazı köylüler, ailenin görüşlerine katılmadı. Aile, komşularına duygusal bir çağrıda bulundu: “Köyümüzde rahat içinde yaşıyorsunuz. Peki hanginiz bizimle birlikte, hastanelerde kaç yaralı askerin bulunduğunu görmek için gelmeyi düşünüyor? Başkalarını yargılamadan önce, bu denli acı çeken anne ve oğulun yerine kendinizi koyun. Kocalarınız ve oğullarınız yanınızda. Aynı acının sizi de bulmaması için dua etmeye başlayın.”
Mart 2024’te, Aleksandr Graçov polise saldırmaktan suçlu bulundu ve 150 bin ruble (1500 ABD Doları) ceza ödemeye mahkum edildi. Dmitri Seliginenko ise birliğine dönmedi ve hala nerede olduğu bilinmiyor. Olayla ilgili detayları paylaşmak istemeyen hiç kimse BBC ile görüşme talep etmedi.
Stavropol bölgesinden yüzlerce kilometre uzakta, Rusya’nın Uzak Doğu bölgesindeki Buryat Cumhuriyeti’nde benzer iki dava mahkemeye taşındı. Burada, birliğinden firar eden asker Vitali Petrov ve kayınvalidesinin polisin damadını tutuklamasına engel olmaya çalışması söz konusuydu. BBC, mahkeme belgelerini ve güvenlik gerekçesiyle isimlerini gizlediği kaynakların bilgilerini değerlendirdi. Şaldaray köyünden 33 yaşındaki iki çocuk babası Vitali Petrov, 2022’de Ukrayna’daki çatışmalara katılmak üzere çağrıldığında, bölge ülkenin en yoksul yerlerinden biriydi. BBC’nin araştırması ve bağımsız Rus kuruluşu Mediazona’nın verilerine göre, 2022 sonbaharında ülkede büyük bir seferberlik ve kayıpların yoğun olduğu dönemler yaşandı. Birliğinden izinsiz ayrılan ve geri dönmeye zorlanan Petrov, Haziran 2023’te askeri hastaneden firar etti. Kayınvalidesi, Petrov’un askerlik yapmaya elverişli olmadığını, başağrıları çektiğini ve birlik içinde şiddete maruz kaldığını ifade etti. Askeri savcılar ise, Petrov’un cepheye gönderildiğine dair suçlamalar yöneltti. Petrov, yaz ve sonbahar boyunca kayınvalidesinin evinde gizlenerek yaşamını sürdürdü. Gündüzleri ormanda çam fıstığı, mantar ve meyve toplayarak vakit geçiriyor, geceleri eve dönüyordu. Firari askerlerin ülkeden kaçışlarına yardımcı olan ‘Run to the Forest’ adlı sivil toplum kuruluşunun aktivisti Grigori Sverdlin, firar eden askerlerin yaklaşık %30’unun Rusya içinde kaldığını, diğerlerinin ise yurtdışına kaçtığını tahmin ediyor. Mediazona, Rus mahkemelerinde firar ve izinsiz birlik terk etme gerekçesiyle 13 binden fazla davanın bulunduğunu bildiriyor.
Aralık 2023’te, silahlı polisler Petrov’u tutuklamak için kapıyı kırarak eve girdi. Mahkeme belgelerine göre, Tsaregorodtseva polisin kapıyı kırarak eve daldığını, ev içinde arama yaparken altındaki döşemeyi baltalarla kırmaya çalıştıklarını ve kendisini, korkudan dehşete düşmüş iki küçük kız torununu itip kakarak dışarı çıkardıklarını belirtti. Polis ise bu iddiaları yalanlayarak evi aramadıklarını ve eşyaları zarar vermediklerini savundu. Hem ailenin hem de polisin anlatımına göre, Petrov kilerde saklanan yerinden çıkarak, kızları ona doğru koşarken tutuklandı. Mahkemeye göre, polis ve aile Petrov’un tutuklanması sırasında meydana gelen arbede için birbirini suçladı. Küçük kızlara göre, babaları evden zorla çıkarıldı ve polis tarafından dövüldü. Arbede sırasında kaynar su ile yanan bir polis memuru hastaneye kaldırıldı. Petrov ve kayınvalidesi yargılandı. Petrov, izinsiz birlik terk etmekten altı yıl hapis cezasına çarptırıldı. Kayınvalidesi ise iki yıl hapse mahkum edilirken, arbede sırasında yaralanan polise 100 bin ruble tazminat ödemesine hükmedildi. Davaya yakın bir kaynak, Vitali Petrov’un eşinin, kocasının cephede değil hapiste kalmasından mutlu olduğunu belirtti. Aynı kaynak, savaşın kırsal kesimlerdeki yaşamı olumsuz etkilediğini ifade etti. “Köylerdeki tüm erkekler bizlerden alındı. Ağır işleri yapacak, hayvan bakacak ve kış hazırlıkları yapacak hiç kimse kalmadı. Birinin çocuğu hasta, diğerinin acı içinde kıvranıyor. Köylerde sadece kadınlar, olmayacak duaya amin diyenler olarak kaldı.” Bu kaynak, erkeklerin savaş ya da ailelerini yalnız başına bırakmak arasında “imkansız bir seçim” yapmak zorunda kaldığını vurguladı.
Firara yedi yıl hapis cezası
BBC’nin aktarabileceği başka bir davada ise, Rusya-Moğolistan sınırındaki bir köyden Roman Yevdokimov’un hikayesi bulunuyor. Ocak 2023’te birliğinden firar ettiğinden dolayı yedi yıl hapis cezası aldı. Hırsızlık suçundan sabıkası bulunan 34 yaşındaki Yevdokimov, Putin’in seferberlik çağrısı üzerine Ekim 2022’de silah altına alındı. Yevdokimov, bir birlik içinde sadece bir ay geçirdikten sonra kaçtı ve evine döndü. Ormanda gizlenerek yaşam sürmeye başladı ve aile üyeleri tarafından kayınvalidesinin evinin kilerinde saklandı. Nihayetinde yakalanıp cezaevine gönderildi. Ancak daha önce hüküm giymiş biri olarak Yevdokimov’a hapiste kalmak yerine, Ukrayna’da savaşma seçeneği sunuldu. Ani saldırı timinde altı ay geçirdi ve mevcut kurallar çerçevesinde serbest bırakıldıktan sonra Nisan 2024’te yeniden evine döndü. Ailesi, cephede geçirdiği altı ayın ardından ruhsal ve duygusal olarak sarsıldığını ve eski yaşamına dönmekte zorlandığını kaydediyor. Şu anda zamanının büyük bir bölümünü, daha önce saklandığı ormanda geçiriyor. Ancak, hapishaneden alındığı için firar ettiği için aldığı yedi yıl hapis cezası resmi olarak affedildi ancak cephede savaşırken yaralandığını gösteren belgeleri yok.
Hapishanelerden kurtarılan pek çok savaş gazisi, Rusya Savunma Bakanlığı’ndan durumlarının tanınmasını talep ediyor. Ancak Yevdokimov için, en yakın seferberlik merkezi için dört saatlik yolculuk, kaldırabileceğinden fazla. Kız kardeşi, “Onu görmeye gittiğimde biraz içmişti ve ‘Belki de sözleşmeli asker olmalıyım’ dedi” ifadelerini kullandı. “Gitmesine izin vermeyeceğim ve onu geride bırakmaktan korkuyor çünkü ne kadar endişelendiğimi biliyor. Fakat yine de orada savaştaki arkadaşlarına dönmek istiyor. Çünkü bazıları ölüyor ve onlarla ilgili endişeleri var.”
Bu olaylar, mahkemeye taşınan vakaların yalnızca çok küçük bir kısmını temsil ediyor. 2024 yılı kayıtlarına göre, her ay 800 civarında asker izinsiz birliği terk etme, emirleri hiçe sayma ve firar etme gerekçeleriyle ceza alıyor. Mediazona, bu sayının geçen yılın iki, savaştan önceki yılın ise on katından fazla olduğunu belirtiyor. Firari askerlere destek olmaya çalışan aile üyelerinin kaç kişinin hapis cezası aldığına dair resmi bir istatistik bulunmuyor.
