Başlık: Beşar Esad ve Ailesinin Rusya’ya Sığınması: Geçiş Süreci Mümkün mü?
Beşar Esad’ın 8 Aralık Pazar günü iktidardan düşmesi, sadece 24 yıllık liderliğinin sonunu değil, ailesinin de 50 yılı aşkın bir tarihte Suriye’deki yönetim sürecinin sona ermesini işaret ediyor. Esad, 2000 yılında göreve gelmeden önce babası Hafız Esad tam 30 yıl boyunca ülkenin başında bulunmuştu. Suriye’de İslamcı militan grup Heyet Tahrir eş-Şam (HTŞ) öncülüğündeki güçler, bir geçiş hükümeti kurma yoluna gitti. Şu anda Rusya’da bulunan devrik lider Beşar Esad, eşi ve üç çocuğuyla birlikte belirsizlik içinde.
Esad’ın Rusya’ya kaçma gerekçeleri neydi? İç savaş döneminde Esad’a destek veren Rusya, 2015 yılında yaptığı hava saldırılarıyla savaşın seyrini devletin lehine değiştirdi. Suriye’de muhalefetin ele geçirdiği Hama’nın bu bağlamda taşıdığı öneme dikkat çekmek gerekiyor. HTŞ’nin çağrısıyla, pek çok şehirde Esad’ın devrilmesi kutlandı. Esad karşıtı protestoların ateşini yakan 13 yaşındaki Hamza’nın annesi, ‘Esad’ı umarım bedelini öder’ dedi. Suriye’de kullanılan bayrağın, ülkenin geleceğine dair ne tür bir mesaj verdiği de tartışma konusuydu. Rusya’nın, Suriye’de iki önemli askeri üssü var. İngiltere merkezli Suriye İnsan Hakları Gözlemevi’ne (SOHR) göre, son dokuz yıl içinde Rus askeri operasyonlarında 8.700’ü sivil olmak üzere 21.000’den fazla kişi yaşamını yitirdi. Ancak Ukrayna’daki savaş nedeniyle dikkatini bu alana yoğunlaştıran Rusya, Suriye’deki silahlı muhalefetin Kasım ayında başlattığı taarruzu durdurmak üzere Esad hükümetine yardım etme konusundaki isteksizliği dikkat çekiyor. HTŞ’nin Şam’ı ele geçirmesinden saatler sonra, Rus devlet medyası Esad ve ailesinin Moskova’ya ulaştığını ve onlara ‘insani gerekçelerle’ sığınma hakkı tanınacağı müjdesini verdi. Ancak Kremlin sözcüsü Dmitri Peskov, 9 Aralık Pazartesi günü Esad’ın durumuyla ilgili sorulara “Şu anda verecek bir yanım yok. Elbetteki böyle bir kararı devlet başkanı alabilir, bu onun inisiyatifinde” şeklinde yanıt verdi.
Esad ailesinin Moskova ile olan ilişkilerine dair daha önce pek çok haber çıkmıştı. Financial Times’ın 2019 yılında yayımladığı bir araştırma, Esad’ın geniş ailesinin iç savaş sırasında on milyonlarca doları yurtdışında tutmak amacıyla Moskova’da en az 18 lüks daire satın aldığını gösterdi. Esad’ın en büyük oğlu Hafız da Moskova’da doktora yapıyor. 22 yaşındaki Hafız’a ait doktora tezi hakkında geçen hafta yerel bir gazete haber yaptı. 8 Aralık’ta HTŞ öncülüğündeki silahlı muhalefetin Şam’ı ele geçirmesi sırasında yaşanan kargaşada, Rus devlet televizyonu, Moskova’daki yetkililerin Rusya’nın askeri üslerini ve diplomatik misyonlarını güvence altına almak için ‘Suriyeli silahlı muhaliflerle’ görüşmeler gerçekleştirdiğini duyurdu.
Esad’ın eşi ve çocukları hakkında bilgi verirsek, Esad, Londra’nın batısında doğup büyüyen İngiliz-Suriye çifte vatandaşı Esma ile evli. Yatırım bankacısı olarak çalışmadan önce Londra’da eğitim alan Esma Esad, 2000 yılında Suriye’ye yerleşti. Esad’ın babasının yerine geçtiği dönemde onunla evlenmiştir. Londra Ekonomi ve Siyaset Bilimleri Okulu’nda öğretim üyesi olan Dr. Nesrin Alrefaai, Esma’nın İngiliz pasaportu sahibi olması nedeniyle Rusya’da kalmak yerine İngiltere’ye dönebilme olanağının bulunduğunu ifade etti. Ancak ABD’nin Türkiye’ye uyguladığı yaptırımlardan dolayı Esma, şimdilik Moskova’da kalmayı tercih edebilir. Mail Online tarafından yayımlanan haberde, Esma’nın kardiyolog babası ve emekli diplomat annesinin kızlarını ve damatlarını “teselli etmek” için Moskova’da olmak istediklerine dair komşularının ifadelerine yer verildi. Esad çiftinin üç çocuğa sahip olduğu, bunların arasında doktora öğrencisi Hafız, Zein ve Karim olduğu belirtiliyor. 2022 yılında ABD Dışişleri Bakanlığı’nın Kongre’ye sunduğu bir raporda, Esad ailesinin toplam net varlığının 1-2 milyar dolar arasında olduğu ifade edilmiş; ancak bu varlıkların tahmin edilmesinin zorluğu, çok sayıda hesap, gayrimenkul, şirket ve off-shore vergi cennetlerinde gizli olduğuna inanılmasındandır. Raporda ayrıca Beşar ve Esma Esad’ın Suriye’nin en büyük ekonomik aktörleriyle yakın ilişkiler kurduğu ve yasadışı faaliyetlerden elde edilen paraları aklamak amacıyla şirketlerini kullandıkları belirtildi. Esma’nın, Suriye’nin yaşadığı ekonomik krizi yöneten ekonomi komitesi üzerinde de etkili olduğu, ülkenin gıda ve yakıt sübvansiyonları ile ticaret konularında önemli kararlar aldığı ifade edildi. Ayrıca, rejimin kontrolündeki bölgelerin yeniden inşası için yapılan dış yardımların çoğunun kanalize edildiği Suriye Kalkınma Vakfı üzerinde de etkili olduğuna vurgu yapıldı.
Esad hakkında yargılama talebi var mı? 50 yılı aşkın süren Esad ailesi yönetiminin devrilmesinin ardından, Uluslararası Af Örgütü Genel Sekreteri Agnès Callamard, Suriyelilerin “büyük çapta tanımlanamaz insani acılara neden olan korkunç insan hakları ihlalleri” ile karşı karşıya kaldığını vurguladı. Buna, “kimyasal silahlarla saldırılar, varil bombaları ve diğer savaş suçları ile insanlığa karşı işlenen cinayet, işkence ve kayıtlara geçen gözaltına alma” gibi durumların da dahil olduğunu belirtti. Callamard, uluslararası toplumu, uluslararası hukuku ihlal edenlerin ve diğer ciddi insan hakları ihlallerinin soruşturulması ve suçları yüzünden yargılanmaları için harekete geçmeye çağırdı. 10 Aralık Salı günü, Suriye’deki HTŞ lideri Ebu Muhammed Colani, rejimin üst düzey yetkililerinden siyasi tutuklulara işkence uyguladığı bilinen kişilerin isimlerini açıklayacağı duyurusunu yaptı. Colani, ayrıca Suriye Kurtuluş Hükümeti diye adlandırdıkları geçici yönetimin, başka bir ülkeye kaçtığını tespit ettiği yetkilileri geri göndermeye çalışacağını da belirtti. Fransa’daki soruşturma yargıçları, 2013 yılında Suriye’de gerçekleştirilen ölümcül kimyasal saldırı ile bağlantılı olarak insanlığa karşı suçlar ve savaş suçlarına karıştığı iddiasıyla Esad hakkında uluslararası yargılama yetkisi çerçevesinde tutuklama emri çıkarılmasını talep etti. Ancak Rusya, kendi vatandaşlarını iade etme konusunda isteksiz görünmektedir. Bu durumda, Esad’ın Rusya’dan Suriye’ye veya suçlamalarla karşılaşabileceği başka bir ülkeye geçmesi pek olası görünmemektedir.
