Anadolu Ajansı’nın (AA) haberine göre, artan deniz sıcaklıkları nedeniyle Akdeniz’deki deniz canlılarının Karadeniz’e yayıldığı, bunun Karadeniz’in “Akdenizleşmesine” yol açabileceği ve ekolojik dengesinin bozulabileceği uyarısında bulunuldu.
Avrupa Birliği’nin Copernicus İklim Değişikliği Servisi’nden alınan veriler, küresel ortalama deniz yüzeyi sıcaklığının Mart ayında 21.07 santigrat derece (69.93 Fahrenheit derece) rekor seviyeye ulaştığını ortaya koydu. Ayrıca, günlük ortalama deniz yüzeyi sıcaklıkları için kaydedilen en sıcak 100 günden 94’ü 2024’te gerçekleşti.
Türkiye’yi çevreleyen sularda da benzer deniz yüzeyi sıcaklık artışları gözlemlendi. 2023 yılında Türkiye sularındaki ortalama deniz sıcaklığı uzun vadeli ortalamadan daha yüksekti.
Karadeniz’de 1970-2023 ortalaması 15,3 santigrat derece iken, 2023’te 16,8 santigrat dereceye çıktı. Marmara Denizi’nde ortalama 15,7 dereceden (1970-2023) 2023’te 17,6 dereceye yükseldi. Ege Denizi’nde 18,7 dereceden 20,5 dereceye, Akdeniz’de ise 21,5 dereceden 22,6 dereceye çıktı.
Profesör Onur Gönülal, iklim değişikliği ve artan deniz sıcaklıklarının deniz ekosistemlerinde önemli değişikliklere neden olduğunu belirtti. Kızıldeniz’e uygun türler, büyük ölçüde bu değişiklikler nedeniyle Akdeniz, Marmara ve Karadeniz’e yayılıyor.
Gönülal, her yıl artan sayıda istilacı tür bildirdi ve 2020’de yapılan bir çalışmada Türkiye’de 539 yabancı tür tespit edildi. Karadeniz’de istilacı tür sayısı 30’a yaklaşırken, Marmara’da 100’ü aştı. Ege 253’e ev sahipliği yapıyor ve Doğu Akdeniz’de 413 yabancı tür var.
Gönülal, bu eğilim devam ederse istilacı türlerin sayısının yerli türleri geçebileceği konusunda uyardı. Yüksek sıcaklıklar olmasaydı yabancı türlerin sayısının muhtemelen 100-150 civarında kalacağını tahmin etti ve artan sıcaklıkların istilacı türlerin yayılmasını normal seviyelerinin beş veya altı katına çıkarmış olabileceğini öne sürdü.
Ekonomik kayıplar
Gönülal, istilacı türlerin yayılmasının yerli türlerle rekabet ederek ekolojik dengeyi bozduğunu, bunun sadece Türkiye için bir sorun olmadığını, küresel bir sorun olduğunu vurguladı. “Karadeniz’de yabancı türlerle sınırlı olmayan kademeli bir Akdenizleşme eğilimi var.” dedi.
Daha sonra şöyle açıkladı: “Artan sıcaklıklar Akdeniz ve Karadeniz arasındaki sıcaklık farklarını azaltarak bazı türlerin yayılmasına olanak sağlıyor. Akdeniz ve Karadeniz ekosistemleri farklı, ancak artan sıcaklıklarla birlikte Akdeniz ve Ege’ye özgü balık türleri Marmara ve Karadeniz’e yayılmaya başlıyor.”
Karadeniz ve çevre bölgelerde yabancı türlerin hızla yayılmasının önemli bir sorun olduğunu vurgulayan Gönülal, mavi yengeç (Callinectes sapidus) ve jumbo karideslerin iki türü (Penaeus aztecus ve Penaeus pulchricaudatus) gibi katma değeri yüksek türlerin Marmara ve Karadeniz’de hızla yayıldığını kaydetti.
Bu türlerin kaynaklar için yerli türlerle rekabete girmesinin Karadeniz’in ekolojik dengesini bozabileceği uyarısında bulundu.
Tehlike altındaki türler
Doç. Dr. Cem Dalyan, deniz sıcaklıklarının artmasıyla birlikte çipura ve mercan gibi Akdeniz balıklarının Karadeniz’e yayıldığını, hızlı yüzen mahi mahi balıklarının Marmara’da kayıt altına alındığını söyledi.
Dalyan, bu balıkların Atlantik-Akdeniz türleri olduğunu belirtti. “Örneğin, mahi-mahi genellikle küçük balıklarla beslenen güçlü bir pelajik avcıdır. Marmara’da bilinen pelajik türler arasında hamsi ve sardalya bulunur. Marmara’da büyük mahi-mahi popülasyonlarının potansiyel oluşumu, pelajik balıklar üzerinde baskı oluşturabilir ve Karadeniz ile Kuzey Ege arasındaki göç olaylarını derinden etkileyebilir.”
Yeni bir türün ekosisteme girmesinin besin zincirini değiştirdiğini vurgulayarak şunları söyledi: “Balıkçılığımızın büyük bir kısmının gerçekleştiği ve binlerce yıldır gelişen Karadeniz’deki türler Akdenizleşme tehdidi altındadır. Besin zincirindeki rollerini ve ekosistem üzerindeki etkilerini anlamak şu anda veri eksikliği nedeniyle imkansızdır.”
Dalyan, “Karadeniz’in Akdenizleşmesiyle birlikte pazarlarda hamsi balığının daha az görülmesi, ekonomik ve ekolojik değişimlere yol açabilir” dedi.
“Akdenizleşme” kavramı, Akdeniz’in flora ve faunasının Karadeniz’e hakim olması ve Karadeniz’in kendine özgü özelliklerinin kaybolmasına yol açması anlamına geliyor. Bu, iki deniz arasındaki biyolojik farklılıkların ortadan kalkması, ekosistem çeşitliliğinin kaybolması ve tek bir ekosistemin oluşmasıyla sonuçlanabilir.”
Dalyan, ekosistemlerin homojenleşmesi halinde olumsuz etkilerin tüm bölgeye yayılacağı, ekosistem çeşitliliğinin ve değerlerinin korunmasının riske gireceği uyarısında bulundu.
İnsanlığın doğa üzerindeki etkisini sınırlamanın gerekliliğini vurgulayarak şunları söyledi: “Gidebileceğimiz başka bir gezegenimiz yok. Denizlerimizdeki kirlilik azaltılmalı ve deniz ekosistemlerini korumak için çaba sarf edilmelidir. Aşırı avlanma, kirlilik ve artan sıcaklıklar ekosistemleri sağlıksız hale getiriyor ve hassas türlerin yok olmasına yol açıyor.”
“Kentleşme nedeniyle hızlı yaşam alanı ve kıyı şeridi kaybı ekosistemleri zorluyor ve türlerin uyum sağlamasını zorlaştırıyor. Endüstriyel balıkçılığı düzenlemek, küçük ölçekli balıkçılığı desteklemek, kirlilik baskısını azaltmak, deniz koruma alanları oluşturmak ve Karadeniz’deki yerli olmayan türleri izlemek ve kontrol etmek gibi önlemlerle mevcut ekosistemi korumak hayati önem taşıyor.”
Anadolu Ajansı’nın (AA) haberine göre, artan deniz sıcaklıkları nedeniyle Akdeniz’deki deniz canlılarının Karadeniz’e yayıldığı, bunun Karadeniz’in “Akdenizleşmesine” yol açabileceği ve ekolojik dengesinin bozulabileceği uyarısında bulunuldu.
Avrupa Birliği’nin Copernicus İklim Değişikliği Servisi’nden alınan veriler, küresel ortalama deniz yüzeyi sıcaklığının Mart ayında 21.07 santigrat derece (69.93 Fahrenheit derece) rekor seviyeye ulaştığını ortaya koydu. Ayrıca, günlük ortalama deniz yüzeyi sıcaklıkları için kaydedilen en sıcak 100 günden 94’ü 2024’te gerçekleşti.
Türkiye’yi çevreleyen sularda da benzer deniz yüzeyi sıcaklık artışları gözlemlendi. 2023 yılında Türkiye sularındaki ortalama deniz sıcaklığı uzun vadeli ortalamadan daha yüksekti.
Karadeniz’de 1970-2023 ortalaması 15,3 santigrat derece iken, 2023’te 16,8 santigrat dereceye çıktı. Marmara Denizi’nde ortalama 15,7 dereceden (1970-2023) 2023’te 17,6 dereceye yükseldi. Ege Denizi’nde 18,7 dereceden 20,5 dereceye, Akdeniz’de ise 21,5 dereceden 22,6 dereceye çıktı.
Profesör Onur Gönülal, iklim değişikliği ve artan deniz sıcaklıklarının deniz ekosistemlerinde önemli değişikliklere neden olduğunu belirtti. Kızıldeniz’e uygun türler, büyük ölçüde bu değişiklikler nedeniyle Akdeniz, Marmara ve Karadeniz’e yayılıyor.
Gönülal, her yıl artan sayıda istilacı tür bildirdi ve 2020’de yapılan bir çalışmada Türkiye’de 539 yabancı tür tespit edildi. Karadeniz’de istilacı tür sayısı 30’a yaklaşırken, Marmara’da 100’ü aştı. Ege 253’e ev sahipliği yapıyor ve Doğu Akdeniz’de 413 yabancı tür var.
Gönülal, bu eğilim devam ederse istilacı türlerin sayısının yerli türleri geçebileceği konusunda uyardı. Yüksek sıcaklıklar olmasaydı yabancı türlerin sayısının muhtemelen 100-150 civarında kalacağını tahmin etti ve artan sıcaklıkların istilacı türlerin yayılmasını normal seviyelerinin beş veya altı katına çıkarmış olabileceğini öne sürdü.
Ekonomik kayıplar
Gönülal, istilacı türlerin yayılmasının yerli türlerle rekabet ederek ekolojik dengeyi bozduğunu, bunun sadece Türkiye için bir sorun olmadığını, küresel bir sorun olduğunu vurguladı. “Karadeniz’de yabancı türlerle sınırlı olmayan kademeli bir Akdenizleşme eğilimi var.” dedi.
Daha sonra şöyle açıkladı: “Artan sıcaklıklar Akdeniz ve Karadeniz arasındaki sıcaklık farklarını azaltarak bazı türlerin yayılmasına olanak sağlıyor. Akdeniz ve Karadeniz ekosistemleri farklı, ancak artan sıcaklıklarla birlikte Akdeniz ve Ege’ye özgü balık türleri Marmara ve Karadeniz’e yayılmaya başlıyor.”
Karadeniz ve çevre bölgelerde yabancı türlerin hızla yayılmasının önemli bir sorun olduğunu vurgulayan Gönülal, mavi yengeç (Callinectes sapidus) ve jumbo karideslerin iki türü (Penaeus aztecus ve Penaeus pulchricaudatus) gibi katma değeri yüksek türlerin Marmara ve Karadeniz’de hızla yayıldığını kaydetti.
Bu türlerin kaynaklar için yerli türlerle rekabete girmesinin Karadeniz’in ekolojik dengesini bozabileceği uyarısında bulundu.
Tehlike altındaki türler
Doç. Dr. Cem Dalyan, deniz sıcaklıklarının artmasıyla birlikte çipura ve mercan gibi Akdeniz balıklarının Karadeniz’e yayıldığını, hızlı yüzen mahi mahi balıklarının Marmara’da kayıt altına alındığını söyledi.
Dalyan, bu balıkların Atlantik-Akdeniz türleri olduğunu belirtti. “Örneğin, mahi-mahi genellikle küçük balıklarla beslenen güçlü bir pelajik avcıdır. Marmara’da bilinen pelajik türler arasında hamsi ve sardalya bulunur. Marmara’da büyük mahi-mahi popülasyonlarının potansiyel oluşumu, pelajik balıklar üzerinde baskı oluşturabilir ve Karadeniz ile Kuzey Ege arasındaki göç olaylarını derinden etkileyebilir.”
Yeni bir türün ekosisteme girmesinin besin zincirini değiştirdiğini vurgulayarak şunları söyledi: “Balıkçılığımızın büyük bir kısmının gerçekleştiği ve binlerce yıldır gelişen Karadeniz’deki türler Akdenizleşme tehdidi altındadır. Besin zincirindeki rollerini ve ekosistem üzerindeki etkilerini anlamak şu anda veri eksikliği nedeniyle imkansızdır.”
Dalyan, “Karadeniz’in Akdenizleşmesiyle birlikte pazarlarda hamsi balığının daha az görülmesi, ekonomik ve ekolojik değişimlere yol açabilir” dedi.
“Akdenizleşme” kavramı, Akdeniz’in flora ve faunasının Karadeniz’e hakim olması ve Karadeniz’in kendine özgü özelliklerinin kaybolmasına yol açması anlamına geliyor. Bu, iki deniz arasındaki biyolojik farklılıkların ortadan kalkması, ekosistem çeşitliliğinin kaybolması ve tek bir ekosistemin oluşmasıyla sonuçlanabilir.”
Dalyan, ekosistemlerin homojenleşmesi halinde olumsuz etkilerin tüm bölgeye yayılacağı, ekosistem çeşitliliğinin ve değerlerinin korunmasının riske gireceği uyarısında bulundu.
İnsanlığın doğa üzerindeki etkisini sınırlamanın gerekliliğini vurgulayarak şunları söyledi: “Gidebileceğimiz başka bir gezegenimiz yok. Denizlerimizdeki kirlilik azaltılmalı ve deniz ekosistemlerini korumak için çaba sarf edilmelidir. Aşırı avlanma, kirlilik ve artan sıcaklıklar ekosistemleri sağlıksız hale getiriyor ve hassas türlerin yok olmasına yol açıyor.”
“Kentleşme nedeniyle hızlı yaşam alanı ve kıyı şeridi kaybı ekosistemleri zorluyor ve türlerin uyum sağlamasını zorlaştırıyor. Endüstriyel balıkçılığı düzenlemek, küçük ölçekli balıkçılığı desteklemek, kirlilik baskısını azaltmak, deniz koruma alanları oluşturmak ve Karadeniz’deki yerli olmayan türleri izlemek ve kontrol etmek gibi önlemlerle mevcut ekosistemi korumak hayati önem taşıyor.”
