Orijinal Başlık: Esad ve ailesi neden Rusya’da, yargılama imkanı var mı?
Yazar: Sam Hancock Tarih: 14 Aralık 2024
Beşar Esad, 8 Aralık Pazar günü devrilmesiyle sadece 24 yıllık devlet başkanlığını sona erdirmedi, aynı zamanda ailesinin 50 yıllık Suriye yönetimi de son bulmuş oldu. Esad, 2000 yılında göreve gelmeden önce babası Hafız Esad 30 yıl boyunca devlet başkanlığı yapmıştı. Şu an Rusya’da bulunan devrik lider Esad, eşi ve üç çocuğunun geleceği belirsiz. Peki, Esad neden Rusya’ya gitti? Suriye iç savaşında Esad’ı destekleyen Rusya, 2015 yılında hava operasyonuna başlayarak savaşın gidişatını hükümet lehine değiştirmişti. Müdahale sonrası, muhaliflerin ele geçirdiği Hama’nın önemi nedir? Suriye’de HTŞ’nin çağrısıyla birçok şehirde Esad’ın devrilmesi kutlandı. Suriye’deki isyanı tetikleyen 13 yaşındaki Hamza’nın annesi, “Esad umarım bedelini öder” dedi. Savaş sırasında kullanılan bayrak, ülkenin geleceği ile ilgili ne mesaj veriyor?
Rusya, burada iki önemli askeri üs bulunduruyor. Suriye’deki bu askeri üslerin geleceği ne olacak? İngiltere merkezli Suriye İnsan Hakları Gözlemevi’ne (SOHR) göre, son dokuz yıl içinde Rus askeri operasyonları sonucu 21.000’den fazla insan, bunların 8.700’ü sivil olmak üzere hayatını kaybetti. Ama Rusya, Ukrayna’daki savaşla ilgilenmeye başladığı için, Kasım ayı sonunda silahlı muhaliflerin başlattığı hızlı saldırıyı durdurmak amacıyla Esad hükümetine yardım etme konusunda isteksiz davrandı ya da bunu başaramadı. HTŞ liderliğindeki güçlerin Şam kontrolünü ele geçirmesinin üzerinden birkaç saat geçmeden Rus devlet medyası, Esad ve ailesinin Moskova’ya ulaştığını ve insani gerekçelerle ülkeye giriş izni alacaklarını duyurdu. Ancak Kremlin sözcüsü Dmitri Peskov, 9 Aralık Pazartesi günü Esad’ın nerede olduğu ve sığınma talebiyle ilgili sorulara şu yanıtı verdi: “Şu anda size verecek bir bilgi yok. Sığınma hakkı verilmesi gibi bir karar, elbette devlet başkanının yetkisindedir. Bu onun kararıdır.”
Kremlin: Esad’a Putin’in kararıyla sığınma sağlandı Esad ailesinin Rusya ve özellikle Moskova ile olan bağlantıları sık sık medyada yer bulmuştu. Financial Times’ın 2019’daki araştırması, Esad’ın geniş ailesinin iç savaş sırasında yurt dışında on milyonlarca doları korumak amacıyla Moskova’da en az 18 lüks daire satın aldığını ortaya koymuştu. Esad’ın en büyük oğlu Hafız, şu an Moskova’da doktora öğrencisi olarak eğitim görüyor. 22 yaşındaki Hafız’ın tezi hakkında geçen hafta yerel bir gazete haber yaptı. 8 Aralık’ta HTŞ’nin önderliğindeki silahlı muhalif güçler Şam’ı ele geçirirken Rus devlet televizyonu, Moskova’daki yetkililerin Rus üslerini ve diplomatik görevlerini korumak için “Suriye silahlı muhalifleri” ile görüşmeler gerçekleştirdiğini bildirdi.
Esad’ın eşi ve çocukları kimlerdir? Esad, Londra’nın batısında doğmuş ve büyümüş, İngiliz-Suriyeli Esma ile evlidir. Esma, yatırım bankacısı olmadan önce Londra’da eğitim gördü ve 2000 yılında Suriye’ye taşınarak Esad ile evlendi. Londra Ekonomi ve Siyaset Bilimi Okulu (LSE) misafir öğretim üyesi Dr. Nesrin Alrefaai’ye göre, Esma’nın İngiliz pasaportuna sahip olması nedeniyle Rusya’da kalmayı tercih etmeyip İngiltere’ye dönebilme imkanı var. Ancak Amerika’nın, Dr. Fawaz al-Akhras’a uyguladığı yaptırımlar sebebiyle Esma’nın şu an için Moskova’da kalmak isteyebileceği ifade ediliyor. Mail Online’da yer alan bir habere göre, Esma’nın kardiyolog olan babası ve emekli diplomat annesinin kızları ve damatları ile birlikte Moskova’da olmak istedikleri komşuları tarafından aktarılmış. Esad’ın üç çocuğu var; doktora öğrencisi Hafız, diğerleri Zein ve Karim.
Beşar Esad: Göz doktorluğundan, kazara Suriye liderliğine ABD Dışişleri Bakanlığı’nın Kongre’ye sunduğu 2022 tarihli bir raporda, geniş Esad ailesinin net servetinin 1-2 milyar dolar arasında olduğu kaydedilmiş, fakat bu rakamın tahmininde zorluk yaşandığı belirtilmiştir, çünkü varlıkların çok sayıda hesaba, gayrimenkule, şirket ve offshore vergi cennetlerine yayılmış olduğu ve gizlendiği düşünülmektedir. Rapora göre Beşar ve Esma Esad, “Suriye’nin en büyük ekonomik aktörleriyle iç içe geçmiş patronaj ilişkileri sürdürmüş ve yasadışı faaliyetlerden elde edilen geliri aklamak ile rejime finansman sağlamak amacıyla şirketlerini kullanmışlardır.” Ayrıca Esma’nın, “Suriye’nin ekonomik krizini yöneten ekonomi komitesinde etkili olduğu” ve ülkenin “gıda ve yakıt sübvansiyonları, ticaret ve para birimi konularında önemli kararları aldığı” ifade edilmiştir. Rejim kontrolündeki bölgelerin yeniden inşası için sağlanan dış yardımların büyük kısmının yönlendirildiği Suriye Kalkınma Vakfı üzerinde de etkili olduğu belirtilmektedir.
Esad yargılanabilir mi? Esad ailesinin 50 yılı aşkın yönetiminin sona ermesinin ardından, Uluslararası Af Örgütü Genel Sekreteri Agnès Callamard, Suriyelilerin “ölçülemez insanî acılara yol açan korkunç insan hakları ihlalleri” yaşadığını ifade etti. Bu ihlaller arasında “kimyasal silahlarla yapılan saldırılar, varil bombaları ve diğer savaş suçları, insanlığa karşı işlendiği düşünülen cinayet, işkence, zorla kaybetme ve yok etme” de yer almaktadır. Callamard, uluslararası toplumu, insan hakları ihlalleri ve uluslararası hukuku ihlal eden kişilerin soruşturulmasını ve yargılanmalarını sağlamak için harekete geçmeye çağırdı. 10 Aralık Salı günü, Suriye’deki HTŞ lideri Ebu Muhammed Colani, devrik rejimin üst düzey yetkililerinin siyasi tutuklulara işkence yapma süreçlerine karıştığını iddia ederek açıklamalarda bulunacağını dile getirdi. Colani, Suriye Kurtuluş Hükümeti adını verdikleri geçiş hükümetinin, yurt dışına kaçtığını tespit ettikleri yetkilileri ülkeye geri göndermeye çalışacaklarını bildirdi. Fransa’daki soruşturma yargıçları ise 2013 yılında Suriye’de gerçekleştirilen ölümcül kimyasal saldırılarla bağlantılı olarak insanlığa karşı suç ve savaş suçlarına karıştığı iddialarıyla Esad hakkında evrensel yargı yetkisi kapsamında tutuklama emri çıkarılmasını talep etti. Rusya, kendi vatandaşlarını iade etmiyor. Esad’ın Rusya’dan ayrılıp Suriye’ye ya da suç işlemesi durumunda yargılanabileceği bir başka ülkeye geçmesi pek olası görünmüyor.
