Başlık: Esad ve Ailesinin Rusya’daki Varlığı: Yargılama İhtimali Var Mı?
Yazan: Sam Hancock, BBC News
Beşar Esad, 8 Aralık Pazar günü düşürüldüğünde, sadece 24 yıllık devlet başkanlığı sona ermekle kalmadı; ailesinin 50 yılı aşkın süredir Suriye üzerindeki hakimiyeti de sona erdi. Esad, 2000 yılında göreve başlamadan önce babası Hafız Esad, 30 yıl boyunca bu görevi yürütmüştü. Şu sıralarda Rusya’da bulunan devrik lider Beşar Esad’ın, eşi ve üç çocuğunun geleceği oldukça belirsiz durumda.
Suriye’deki iç savaş boyunca Esad’a destek veren Rusya, 2015 yılında başlattığı hava operasyonları ile savaşın seyrini hükümetin lehine değiştirdi. Suriye’de muhaliflerin kontrol altına aldığı Hama’nın önemi nedir? İç savaşta HTŞ’nin çağrısıyla birçok kentte Esad’ın devrilmesi kutlandı. 13 yaşındaki Hamza’nın annesi, oğlunun öldürülmesini hatırlayarak ‘Esad inşallah bedelini öder’ dedi. Suriye’de kullanılan bayrak ülkenin geleceği ile ilgili hangi mesajı iletiyor?
Rusya, bölgedeki iki stratejik askeri üssü ile dikkat çekiyor. İngiltere merkezli Suriye İnsan Hakları Gözlemevi’ne (SOHR) göre son dokuz yıl içinde Rus askeri operasyonlarında 8.700’ü sivil olmak üzere toplam 21.000’den fazla insan hayatını kaybetti. Ancak Ukrayna’daki çatışmalara yoğunlaşan Rusya, Suriye’deki silahlı muhaliflerin Kasım ayı sonunda başlattığı hızlı saldırıyı engellemek için Esad hükümetine yardımcı olma konusunda ya isteksiz davrandı ya da bunu başaramadı. HTŞ’nin Şam’ı ele geçirmesinin ardından birkaç saat içinde Rus devlet medyası, Esad ve ailesinin Moskova’ya ulaştığını ve kendilerine “insani gerekçelere” dayanarak sığınma hakkı verileceğini bildirdi. Fakat Kremlin sözcüsü Dmitri Peskov, 9 Aralık Pazartesi günü Esad’ın nerede olduğu ve sığınma talebi hakkında soruları yanıtlarken, “Şu anda söyleyecek bir şeyim yok. Elbette böyle bir kararı [sığınma hakkı verilmesi] devlet başkanının alabileceğini kabul ediyorum. Bu onun kararıdır,” dedi.
Esad ailesinin, Rusya özellikle Moskova ile olan ilişkileriyle ilgili daha önce pek çok haber ortaya çıkmıştı. Financial Times’ın 2019’daki araştırması, Esad’ın geniş ailesinin iç savaş döneminde on milyonlarca doları yurt dışında tutmak amacıyla Moskova’da en az 18 lüks daire satın aldığını ortaya koymuştu. Esad’ın büyük oğlu Hafız, Moskova’da doktora öğrencisi olarak eğitim alıyor. Geçen hafta yerel bir gazete, 22 yaşındaki Hafız’ın doktora tezi hakkında bilgi verdi.
8 Aralık’ta HTŞ’nin önderliğindeki muhalif güçler Şam’ı ele geçirirken, yaşanan kaos esnasında Rus devlet televizyonu, Moskova’daki yetkililerin Rusya’nın askeri üslerini ve diplomatik temsilciliklerini güvence altına almak amacıyla “Suriyeli silahlı muhaliflerle” görüşmeler yaptığını bildirdi.
Esad’ın eşi Esma, Suriyeli bir aileden gelen ve Londra’nın batısında doğan İngiliz-Suriyeli çifte vatandaşlık sahibi biri olarak dikkat çekiyor. Yatırım bankacısı olmadan önce Londra’da okula ve üniversiteye giden Esma Esad, 2000 yılında Suriye’ye göç etti. Esad, babasının yerine geçerek devlet başkanı olduğu zaman ona eşlik etti. Londra Ekonomi ve Siyaset Bilimi Okulu’nda (LSE) misafir öğretim üyesi olan Dr. Nesrin Alrefaai, Esma Esad’ın İngiliz pasaportuna sahip olduğu için Rusya’da kalmak yerine İngiltere’ye dönebilme imkanının bulunabileceğini belirtti. Ancak ABD, Esma’nın babası Dr. Fawaz al-Akhras’a yönelik yaptırımlar uyguladığı için Esma’nın şu anda Moskova’da kalmayı tercih edebileceğini ifade etti. Mail Online’da yer alan haberde, Esma’nın kardiyolog babası ve emekli diplomat annesinin, Moskova’da olmayı, kızlarını ve damatlarını “rahatlatmak” için arzuladıkları bildirildi.
Esad ve Esma’nın toplamda üç çocuğu bulunuyor; doktor öğrencisi Hafız, Zein ve Karim. ABD Dışişleri Bakanlığı’nın Kongre’ye sunduğu 2022 tarihli raporda, geniş Esad ailesinin net servetinin 1-2 milyar dolar civarında olduğu; ancak bu rakamın varlıklarının “çok sayıda hesaba, gayrimenkullere, şirketlere ve offshore vergi cennetlerine yayıldığı” ve gizlendiği için tahmin edilmesinin güç olduğu belirtildi. Raporda, Beşar ve Esma Esad’ın “Suriye’nin en büyük ekonomik aktörleriyle yakın patronaj ilişkileri sürdürerek yasadışı faaliyetlerden elde edilen paraları akladıkları ve rejime fon sağladıkları” ifade edildi. Ayrıca Esma’nın, “Suriye’nin ekonomik krizini yöneten komitede etkili olduğu” ve ülkedeki “gıda ve yakıt sübvansiyonları, ticaret ve para birimi konularında önemli kararlar verdiği” de vurgulandı. Rejimin kontrolü altındaki alanlarda yeniden inşa için yapılan dış yardımların çoğunu yönlendiren Suriye Kalkınma Vakfı üzerinde de etkili olduğu kaydedildi.
Esad yargılanabilir mi? 50 yılı aşkın Esad ailesinin yönetiminin devrilmesinin ardından, Uluslararası Af Örgütü Genel Sekreteri Agnès Callamard, Suriyelilerin “büyük ölçekli, tarif edilemez insani acılara neden olan korkunç insan hakları ihlalleri” ile karşı karşıya olduğunu belirtti. Bu duruma “kimyasal silahlarla saldırılar, varil bombaları ve diğer savaş suçları ile birlikte insanlığa karşı suç teşkil eden cinayet, işkence, zorla kaybetme ve yok etme” olayları da dahil edildi. Callamard, uluslararası toplumu, uluslararası hukuku ihlal ettiği düşünülen kişilerin ve diğer ciddi insan hakları ihlallerinin soruşturulması ve bu suçlar nedeniyle yargılanmalarını talep etti. 10 Aralık Salı günü, Suriye’deki HTŞ lideri Ebu Muhammed Colani, devrik rejimin üst düzey yetkililerinin siyasi tutuklulara işkence yaptıklarına dair isimlerin açıklanacağını dile getirdi. Colani, Suriye Kurtuluş Hükümeti adını verdikleri geçiş hükümetinin, başka bir ülkeye kaçtığı tespit edilen yetkilileri geri göndermeye çalışacağını da belirtti. Fransa’daki soruşturma yargıçları, 2013 yılında Suriye’de gerçekleştirilen ölümcül kimyasal saldırı nedeniyle, insanlığa karşı suç ve savaş suçlarına karıştığı iddiasıyla Esad için evrensel yargı yetkisi altında tutuklama emri çıkarılmasını istedi. Nihayetinde, Rusya, kendi vatandaşlarını iade etmemekte kararlı görünüyor. Esad’ın Rusya’dan ayrılarak Suriye’ye ya da kendisini bir suçla suçlayabilecek başka bir ülkeye gitmesi ihtimali ise oldukça düşük olarak değerlendiriliyor.
