Golan Tepeleri’nin Stratejik Önemi: Suriye’de İsrail’in Rolü Nedir?

Başlık: Golan Tepeleri’nin Stratejik Önemi ve İsrail’in Buradaki Faaliyetleri
Kaynak: Getty Images
Yazan: Jeremy Howell
Unvan: BBC Dünya Servisi
12 Aralık 2024, 06:16 +03
Güncelleme: 5 saat önce
İsrail güçleri, Golan Tepeleri’nde bulunan askerden arındırılmış tampon bölgeyi ve Suriye topraklarındaki bazı stratejik noktaları kontrol altına aldı. İsrail Başbakanı Binyamin Netanyahu, orduya tampon bölge ile birlikte “yakındaki stratejik noktaları” ele geçirmesi için emir verdi. Netanyahu, bunun, Beşar Esad rejiminin çöküşü sonrasında İsrail’i isyancı güçlerin saldırılarından korumak amacıyla aldırdığı geçici bir tedbir olduğunu ifade etti. Bazı Arap ülkeleri ise bu durumu kınadı.
Golan Tepeleri, Suriye’nin güneybatısında, kuzeydoğu İsrail’e uzanan kayalık bir platodur ve İsrail tarafından askeri işgal altındadır. 1967’de gerçekleşen Altı Gün Savaşı’nda, Suriye Golan Tepeleri’nden İsrail’e saldırının ardından, İsrail bu bölgenin 1200 kilometrekaresini ele geçirmiştir.
Suriye, 1973 Yom Kippur Savaşı’nda Golan Tepeleri’ni geri almaya çalıştı ancak başarılı olamadı. İki ülke, 1974 yılında her iki tarafın 80 kilometre uzunluğundaki bir tampon bölgenin dışında kalmasını amaçlayan bir ateşkes anlaşması imzaladı. O günden bu yana bölgede, tarafların anlaşmaya uyup uymadığını gözlemleyen Birleşmiş Milletler gücü bulunmaktadır. İsrail’in bu bölgedeki egemenliği uluslararası alanda tanınmamaktadır. Ancak, 2019 yılında dönemin ABD Başkanı Donald Trump, yıllarca süren ABD politikasını değiştirerek bu işgali kabul etti. Suriye, İsrail Golan Tepeleri’nden tamamen çekilmediği sürece, İsrail ile herhangi bir barış anlaşması yapmayacağını belirtmiştir.
Geçtiğimiz ay Suriye ve BM, İsrail’in tampon bölgede siperler inşa ettiğinden ve bazı noktaları tampon bölgeyi aştığı gerekçesiyle şikayette bulunmuştu.
Golan Tepeleri’nin önemi nedir?
Suriye, 1948-1967 yılları arasında Golan Tepeleri’ni elinde bulundurduğu dönemde, buradan kuzey İsrail’e düzenli olarak top ateşi açıyordu. İsrail açısından bu bölge, 60 kilometre mesafedeki Suriye’nin başkenti Şam ve Suriye’nin güneyinin çoğu için mükemmel bir gözlem noktası sunmaktadır. Bu nedenle bu bölgenin kontrol edilmesi, Suriye’nin askeri hareketlerine dair bilgi edinmeyi kolaylaştırmaktadır. Ayrıca, Golan Tepeleri, Suriye’den gelebilecek olası saldırılara karşı (1973 Savaşı’nda olduğu gibi) doğal bir savunma sağlar.
Aynı zamanda Golan Tepeleri, kurak olan bu bölgede önemli bir su kaynağıdır. Tepelerden kaynaklanan yağmur suları, Ürdün Nehri’ni besler ve çevresindeki toprakları üzüm bağları ve meyve bahçeleri için elverişli hale getirir, ayrıca hayvanlar için otlak alanı temin eder.
Suriye ve İsrail arasında muhtemel bir barış anlaşmasının önündeki en büyük engellerden biri, Suriye’nin İsrail’in 1967 Savaşı öncesindeki sınırlarına dönmesini talep etmesidir. Bu durum, Suriye’nin Kinneret Gölü ile Taberiye Gölü’nün doğu kıyısının kontrolünü elinde bulundurmasını sağlayacaktı. Böylece İsrail, önemli tatlı su kaynaklarının birini kaybetmiş olacaktı. Bu nedenle İsrail, sınırın daha doğudan çizilmesi gerektiğini savunmaktadır.
İsrail kamuoyunun büyük bir kısmı, bölgenin geri verilmesinin stratejik olarak çok riskli olduğunu düşündüğünden Golan Tepeleri’nin elde tutulmasından yanadır.
Golan Tepeleri’nde kimler yaşıyor?
Golan Tepeleri’nin Suriye’deki Arap sakinlerinin çoğu, 1967 Savaşı sırasında bölgeden kaçtı. Şu anda Golan bölgesinde 30’dan fazla Yahudi yerleşimi bulunmaktadır ve buradaki tahmini nüfus 20 bin kişidir. İsrail, 1967 Savaşı’nın hemen ardından burada yerleşim inşasına başlamıştır. Yerleşimler uluslararası hukuka aykırı olmakla birlikte, İsrail buna meydan okumaktadır. Bu yerleşimlerin yakınında ise, Golan’ın İsrail tarafından ele geçirildiği dönemde kaçmayan yaklaşık 20 bin Suriyeli Dürzi yaşamaktadır. Suriye, buranın kendisine ait olduğunu ve geri alınacağını ifade etmektedir. İsrail ise, Golan’ın savunulmasının hayati önem taşıdığını ve bölgeyi her durumda elinde tutacağını vurgulamaktadır.
Son günlerde İsrail Golan Tepeleri’nde ne yaptı?
İsrail ordusunun birlikleri, Suriye ordusunun muhalif ilerleyişi sonrasında bölgede bulunan mevzilerini boşaltınca, tampon bölgenin kontrolünü ele geçirdi. İsrailli komutanlar, birliklerinin Golan Tepeleri’ndeki askerden arındırılmış tampon bölgenin ötesinde de faaliyet gösterdiğini kabul etti. Netanyahu, askerlerin uygun bir düzenleme yapılana kadar “geçici savunma mevzileri” kurduğunu belirtti. Başbakan Netanyahu, “Suriye’de ortaya çıkan yeni güçlerle barış içinde komşuluk ilişkileri kurmayı umuyoruz. Ancak bunu başaramazsak, İsrail devletini ve sınırlarını korumak için her türlü önlemi alacağız” dedi.
Suriye’den gelen haberlerde, İsraillilerin başkent Şam’ın 25 kilometre kadar yaklaştığı bildirildi; ancak İsrail askeri kaynakları bu kadar ileri gidildiğini reddetti. İsrail’in bu hamlesi bazı Arap ülkeleri tarafından kınandı. Mısır Dışişleri Bakanlığı durumu “Suriye topraklarının işgali ve 1974 ateşkes anlaşmasını açıkça ihlal” olarak tanımladı. Netanyahu ise, muhalif güçlerin Suriye’de yönetimi ele geçirmesiyle 1974 anlaşmasının “çöktüğünü” söyleyerek, bu nedenle İsrail’in sınır güvenliğini sağlamak amacıyla harekete geçtiğini belirtti.
Londra’daki SOAS Üniversitesi’nden Prof. Gilbert Achcar, “İsrail, Suriye’nin 7 Ekim tarihinde Hamas tarafından yapılan bir saldırıya maruz kalmamak için önlem almak istiyor. Bu durum, diğer güçlerin işgal altındaki bölgelere yaklaşmasını engelleme fırsatını sundu” dedi.
Birçok uzman, İsrail’in hamlesinin meşruiyetine dair kuşkulara sahip. Londra merkezli uluslararası ilişkiler düşünce kuruluşu Chatham House’dan Prof. Yossi Mekelberg ise, “Suriye, anlaşmaya uyacağını söylemedi. Bu, İsrail’in güvenliğini sağlamak için attığı önleyici bir adım gibi. Ancak askeri bir hamle için herhangi bir meşruiyet yok” diye konuştu. Mekelberg, ayrıca, İsrail’in Suriye topraklarına müdahalesinin gelecekteki Suriye yönetimiyle ilişkileri olumsuz etkileyeceğini belirtti: “İsrail en kötü senaryo ile başa çıkmaya çalışıyor ama bu yaklaşım ters tepebilir. Yeni rejimle iyi ilişkiler kurmanın yolu bu değil.”