Orijinal Başlık: Norveç’teki ‘Casus Balina’ Rus Askeri Üssünden Kaçmış Olabilir
Orijinal İçerik Parçası:
Yayınlayan: Norwegian Orca Survey, Yazan: Jonah Fisher, Unvan: BBC Çevre Muhabiri, 13 Kasım 2024
Norveç’te beş yıl önce, üzerinde bir koşum takımıyla ortaya çıkan beyaz balinanın gizemi nihayet çözülebilir. Yerel halk arasında Hvaldimir olarak bilinen eğitimli bu beyaz balina, beş yıl önce Rus casusu olduğu yönündeki iddialarla gündeme gelmişti. Beluga türü beyaz balinalar üzerine uzmanlaşmış bir kişi, söz konusu balinanın gerçekten Rus ordusuna ait olduğuna ve Kuzey Kutbu’ndaki bir askeri üsten kaçmış olabileceğine inanıyor. Ancak Dr. Olga Shpak, Hvaldimir’in kesinlikle bir casus olduğunu düşünmüyor. Dr. Shpak, beluga balinasının üssü korumak amacıyla eğitildiğini ve ‘hayta’ olduğu için kaçtığını aktarıyor.
Rusya, Hvaldimir’in ordu ile bağlantılı olduğunu hiçbir zaman resmen kabul etmediği gibi, bu durumu da reddetmedi. Ancak 1990’lı yıllardan bu yana deniz memelileri üzerine çalışan ve iki yıl önce Ukrayna’ya dönen Dr. Shpak, BBC’ye verdiği röportajda, “%100 kesinlikle orduya ait” ifadesini kullandı. Açıklamalarını, Rusya’daki eski çalışma arkadaşlarıyla olan görüşmelerine dayandırarak, “Casus Balinanın Sırları” adlı BBC belgeselinde de bu konuyu ele aldı.
Gizemli balina, beş yıl önce Norveç’in kuzey kıyılarındaki balıkçılara yaklaştığında büyük bir ilgi topladı. Balıkçılardan Joer Hesten, “Balina, tekneye doğru yaklaşmaya başladı. Hayvanların zor durumlarda içgüdüsel olarak insanlardan yardım istediklerini duymuştum. Ne kadar zeki bir balina dedim” şeklinde değerlendirme yaptı. Burada bir beluga balinasının görülmesi nadir bir durumdu, çünkü bu tür hayvanlar bu kadar güneyde pek rastlanmıyordu. Ayrıca balinanın üzerinde bir koşum takımı bulunuyordu; bu koşum takımında bir de kamera yerleştirme yeri vardı ve ‘Ekipman St. Petersburg’ yazıyordu. Hesten, koşum takımının çıkarılmasına yardımcı oldu ve balina, birkaç ay boyunca yaşayacağı Hammerfest limanına yüzdü.
Hvaldimir, balık yakalama yeteneği zayıf görünüyordu fakat burnunu kameralarla uzatarak, bir keresinde suya düşen bir cep telefonunu geri getirerek ziyaretçileri büyüledi. Norveçli araştırmacı Eve Jourdain, “Bu balinanın, hedef gibi görünen her şeye burnunu uzatmaya koşullandırıldığını açıkça görebiliyoruz. Çünkü bu her seferinde yaptığı bir şeydi” açıklamasında bulundu. Hvaldimir’in gözlemlenmesi ve beslenmesi için Norveç’te çeşitli düzenlemeler yapıldı. ‘Hval’ Norveççe’de ‘balina’, ‘dimir’ ise Rusya lideri Vladimir Putin’e bir göndermede bulunuyor.
Dr. Shpak, güvenlik nedenlerinden dolayı Rusya’daki kaynaklarının adını açıklamak istemiyor, ancak balina ortaya çıktığında Rus deniz memelileri topluluğunun hemen Hvaldimir’in kendilerine ait olduğunu tespit ettiğini belirtiyor. “Belli bir veteriner ve eğitimciler zincirinden mesaj geldi. Bu, Andruha adlı kayıp bir balina” diyor Dr. Shpak. Andruha/Hvaldimir’in, Rusya’nın kuzeydoğusundaki Okhotsk Denizi’nde yakalandığı, ardından St. Petersburg’da bulunan ticari bir tesisten Rus Kuzey Kutup Bölgesi’ndeki bir askeri programa gönderildiği belirtiliyor. Dr. Shpak, “Açık sularda çalışmaya başladıklarında, bu hayvanın uzaklara yüzmeyeceğine güveniyorlardı. Ancak hayvan onlardan ayrıldı” sözleriyle durumu özetliyor.
Murmansk’taki Rus donanma üssü yakınlarında çekilen uydu fotoğrafları, Hvaldimir/Andruha’nın eski duraklarını gösteriyor olabilir. Sudaki kafesler net bir şekilde görünmekte ve bu kafeslerin içinde beyaz balinalar yer alıyor. Norveç’in Barents Observer internet gazetesi yazarı Thomas Nilsen, “Belugaların yeri denizaltıları ve gemileri çok yakınında bulunuyor ve bu durumu koruma sisteminin parçaları olarak değerlendirebiliriz” diyor. Rusya, Hvaldimir/Andruha’nın ordu tarafından eğitildiği iddialarına hiçbir resmi açıklama yapmadı. Fakat Rusya, deniz memelilerini askeri amaçlar için eğitme konusundaki geçmişi itibarıyla dikkat çekiyor. 2019 yılında konuşan Rus Albay Viktor Baranets, “Eğer bu hayvanı casusluk için kullanıyor olsaydık, cep telefonuna bir telefon numarası iliştirir miydik?” ifadelerini kullanmıştı.
Ne yazık ki, Hvaldimir/Andruha’nın kayda değer hikayesi mutlu bir sonla bitmedi. Kendine beslenmeyi öğreten bu hayvan, Norveç’in güney kıyılarında birkaç yıl gezindi ve Mayıs 2023’te İsveç kıyısı açıklarında yeniden görüldü. Ancak 1 Eylül’de suda sürüklenen cesedi Norveç’in kuzeybatı açıklarında, Risavika kasabasının yakınlarında bulundu. Yoksa Putin’in uzun kolu ona kadar uzanmış mıydı? Görünüşe göre bunun pek de ihtimali yok. Bazı grupların balinanın vurulduğunu iddia etmesine karşın, Norveç polisi bu iddiaları reddetti. Polis, ölümün insan müdahalesi nedeniyle gerçekleştiğini gösteren herhangi bir durum bulunmadığını açıkladı. Daha sonra yapılan otopsi, Hvaldimir/Andruha’nın ağzına saplanan bir ağaç dalı yüzünden yaşamını yitirdiğini ortaya koydu.
Mutlu bir sonla bitmeyen tek eğitimli beyaz balina Hvaldimir ya da Andruha değildi. 32 yıl önce, 25 Ocak 1992’de Sinop’un Gerze ilçesi açıklarında görülen beyaz balina da uzun bir süre Türkiye’nin gündeminde kalmıştı. Balıkçılar, gördükleri bu beyaz balinayı balık atarak Gerze limanına kadar getirdi. Balıkçılardan biri, balıkçı barınağının vazgeçilmez siması Tombul Aydın’a benzetti ve bu nedenle balinaya Aydın ismi verildi. Aydın, hızla popülerlik kazandı ve günlük 40 kilo balık yediği için balıkçılar kendi balıkları bittiğinde, Balık Hali’nden balık alarak Aydın’ı beslemeye başladılar. Hatta zarar görmemesi için kıyıya ağ bile kurmuyorlardı. Aydın’ın beslenmesi için banka hesapları açıldı ve bağış toplandı. Zamanla Türkiye’nin dört bir yanından insanlar, Aydın’ı görebilmek, eğitimli balinaya dokunmak ve oynayabilmek için küçük ilçeye akın etti. İnsanlara alışkın olan Aydın, dostluk gösterileri ve top yakalama yetenekleri ile hem Gerzeli hem de Türk halkının gönlünü kazandı. Televizyon haberlerinden düşmeyen bu eğitimli hayvanın nereden geldiği bilinmiyordu; zira Karadeniz’e ait bir tür değildi.
Eylül 1991’de, Sovyetler Birliği dağılmadan bir ay önce, Karadeniz’in karşı kıyısındaki Sivastapol’deki Rus Donanma Üssü, şiddetli bir fırtınaya maruz kalmıştı. Üste yunuslar, deniz aslanları ve iki beluga türü beyaz balina bulunuyordu. İki beyaz balinadan daha küçük olanı İgor, fırtınada kalmayı tercih ederken, biraz daha büyük olanı “Tichka”, yani Aydın, Karadeniz sularına açıldı. Tichka, üç yaşındayken doğal yaşamdan koparılmış ve sadakat eğitimi verilmişti. Gerze’ye ulaştığında ise sekiz yaşındaydı. Türkiye’deki olaylarla ilgili Rus tarafı sessiz kalmayı tercih etti. O dönemde, “Aydın’ın üzerine mayınlar ve bombalar takılarak sabotaj amaçlı eğitildiği” iddiaları ortaya atılmıştı. Hükümet, Rusya’ya Aydın’ın geri alınması talebinde bulununca, Gerze’de protesto gösterileri düzenlendi.
Aydın’ın kaçtığı enstitüden Lev Mukhametov, Nisan 1992’de beyaz balinayı Rusya’ya geri götürmek üzere bir gemiyle Türkiye’ye gitti. Rusya, Aydın’ın bir okyanus akvaryumundan kaçtığını kabul etmekle birlikte, askeri amaçlı kullanılmadığını öne sürdü. Aydın’ı almak amacıyla gelen geminin yanaşmasına balıkçı tekneleri engel olmaya çalıştı, fakat sonunda Aydın, Giresun’un Espiye ilçesi açıklarında bulundu. Yem vererek kıyıdan uzaklaştırdılar ve gemiye koydular. Herkesin sevgilisi Aydın, birden yok olmuştu. Ancak Gerzelilerin Aydın’a hasreti uzun sürmedi. Kasım 1992’de Aydın’ın kafesinin bulunduğu yer yine şiddetli bir fırtınaya maruz kaldı ve Aydın bir kez daha kaçtı. Beş ay sonra, Aydın tekrar Gerzelilerin yanına döndü. Bu kez Türk hükümeti, Aydın’ın Türk karasularında yakalanmasını engellemeye karar verdi. Bahar aylarını turistler ve dalgıçlar tarafından beslendiği kıyılarda geçirdi. Son olarak 1993’te görüldüğü kaydedildi ve daha sonra izi kayboldu. Kasım 1994’te Bulgaristan kıyılarında görüldüğü haberleri gelse de, bunun Aydın olup olmadığı kesin olarak doğrulanamadı.
