Başlık: Norveç’teki ‘casus balina’nın Rus askeri üssünden kaçmış olabileceği belirtildi.
Yazar: Jonah Fisher, BBC Çevre Muhabiri Tarih: 13 Kasım 2024, 20:19 +03 Güncelleme: Bir saat önce
Norveç’te beş yıl önce, üzerindeki koşum takımıyla dikkat çeken beyaz balinanın gizemi çözülmüş olabilir. Yerel halkın Hvaldimir adını verdiği eğitimli beluga balinası, önceleri Rus casusu olduğu yönünde yaptığımız spekülasyonlarla gündeme gelmişti. Beluga türü beyaz balinalar üzerine uzmanlaşmış bir isim olan Dr. Olga Shpak, bu balinanın gerçekten Rus ordusuna ait olduğuna ve Kuzey Kutbu’ndaki bir askeri üsten kaçtığına inandığını öne sürüyor. Ancak Dr. Shpak, Hvaldimir’in casus olduğuna dair bir düşüncesi olmadığını belirtiyor. Hvaldimir’in, güvenlik amaçlı olarak eğitildiği ve bu nedenle kaçtığı kanaatinde.
Fransa’da konser salonuna düzenlenen ve 137 kişinin yaşamını yitirdiği terör saldırısı sonrası Rusya yas tutuyor. Diğer bir yandan, Kuzey Kutbu’ndaki ısınma, kutup ayılarının hastalanma riskini artırıyor.
Rusya, Hvaldimir’in orduya ait olduğunu hiçbir zaman kabul etmedi, fakat bu durumu da yalanlamadı. 1990’lardan beri deniz memelileri üzerinde araştırmalar yapan Dr. Shpak, Ukrayna’ya döndükten iki yıl sonra BBC’ye yaptığı bir açıklamada, “Bence %100, kesinlikle orduya ait,” dedi. Dr. Shpak, bu görüşünü Rusya’daki eski iş arkadaşlarıyla gerçekleştirdiği konuşmalara dayanarak savunuyor. Bu konuyla ilgili “Secrets of the Spy Whale – Casus Balinanın Sırları” isimli BBC belgeselinde görüşlerini dile getirdi.
Hvaldimir, beş yıl önce Norveç’in kuzey kıyılarındaki balıkçılara yaklaşınca, kamuoyunun dikkatini çekti. Balıkçı Joer Hesten, “Balina, tekneye doğru sürtünmeye başladı. Hayvanların zor durumda kaldıklarında içgüdüsel olarak insanlardan yardım talep ettiklerini duymuştum. Ne kadar zeki bir balina diye düşündüm,” dedi. Etrafta bir beluga balinası görmek alışılmadık bir durumdu, çünkü bu tür nadiren bu kadar güneyde görülüyordu. Ayrıca balinanın üzerindeki koşumda bir kamera yerleştirme yeri de vardı ve burada İngilizce olarak “Ekipman St. Petersburg” yazıyordu. Hesten, koşumun çıkarılmasına yardım etti ve balina daha sonra birkaç ay boyunca yaşadığı Hammerfest limanına yüzdü.
Hvaldimir, balık avlayamıyormuş gibi görünmesine rağmen, kameralara burnunu uzatıyor ve bir keresinde suya düşen bir cep telefonunu geri getirerek ziyaretçileri etkiliyordu. Norveçli araştırmacı Eve Jourdain, “Bu balinanın, hedef gibi görünen her şeye burnunu uzatmaya alışkın olduğu çok net. Her seferinde bunu yapıyordu,” dedi. Ancak Hvaldimir’in hangi tür bir tesiste tutulduğu konusunda bir bilgi yok.
Norveç’te Hvaldimir için gözlem ve beslenme düzenlemeleri yapıldı. “Hval” Norveççe’de “balina” anlamına geliyor, ve “dimir” ise Rus lider Vladimir Putin’e bir referans olarak biliniyor. Dr. Shpak, Rusya’daki kaynaklarının adını açıklamak istemedi ama balina ortaya çıktığında, Rus deniz memelileri topluluğunun hemen Hvaldimir’in kendilerine ait olduğunu anladığını söyledi. “Belirli bir veteriner ve eğiticilerle bağlantı kuruldu. Bu, Andruha adındaki kayıp balinaydı,” dedi. Dr. Shpak’a göre Andruha/Hvaldimir, ilk olarak Rusya’nın kuzeydoğusundaki Okhotsk Denizi’nde yakalandı. Ardından St. Petersburg’taki ticari bir tesisten, Rus Kuzey Kutbu’ndaki askerî bir programa gönderildi. Dr. Shpak, “Açık sularda çalışmaya başladıklarında, bu hayvanın çok uzaklara yüzmeyeceğinden emin oldular. Ancak hayvan onları terk etti,” dedi. “St. Petersburg’taki arkadaşlarımdan duyduğum kadarıyla, Andruha akıllıydı ve eğitim için doğru bir seçimdi. Fakat aynı zamanda biraz “hayta” olduğu da, aktif bir beluga idi. Dolayısıyla, tekneyi takip etmeyi bırakıp, kendi istediği yere gitmesi onları şaşırtmadı.”
Murmansk’taki bir Rus donanma üssü civarında çekilen uydu fotoğrafları, Hvaldimir/Andruha’nın eski evini gösteriyor olabilir. Sudaki kafesler net bir şekilde görünürken, içlerinde beyaz balinalar da bulunmakta. Norveç internet gazetesi Barents Observer’den Thomas Nilsen, “Belugaların yerleri denizaltıların ve gemilerin hemen yakınında ve bu durum, bize beyan edilen bir koruma sisteminin parçaları olduklarını gösterebilir,” diyor.
Rusya ise, Hvaldimir/Andruha’nın ordu tarafından eğitildiği iddialarına resmi bir yanıt vermedi. Ancak ülkenin, deniz memelilerini askeri amaçlarla eğitme konusunda uzun bir geçmişe sahip olduğu biliniyor. 2019 yılında Rus Albay Viktor Baranets, “Bu hayvanı casusluk amacıyla kullanıyor olsaydık, sizce gerçekten ‘Lütfen bu numarayı’ arayın notuyla bir cep telefonu numarası ekler miydik?” demişti.
Ne yazık ki, Hvaldimir/Andruha’nın hikâyesi mutlu bir sonla bitmedi. Kendisini beslemeyi öğrenen hayvan, Norveç’in güney kıyılarında birkaç yıl geçirirken Mayıs 2023’te İsveç kıyısı açıklarında görüldü. Ancak 1 Eylül’de ölü olarak Norveç’in kuzeybatı açıklarında, Risavika kasabasının yakınında suda bulundu. Putin’in uzun kolunun ona kadar uzandığı mı? Pek öyle görünmüyor. Bazı gruplar balinanın vurulduğunu iddia etse de, Norveç polisi bu açıklamayı yalanladı. Polis, ölüme insan müdahalesinin neden olduğunu gösteren bir durum olmadığını ifade etti. Yapılan otopsi ise Hvaldimir/Andruha’nın ağzına saplanan bir dal nedeniyle öldüğünü ortaya koydu.
Hikâyesi mutlu sonla bitmeyen tek eğitimli beyaz balina Hvaldimir ya da Andruha değildir. 32 yıl önce, 25 Ocak 1992 tarihinde Sinop’un Gerze ilçesi açıklarında tespit edilen bir beyaz balina, aylarca Türkiye’nin gündem maddelerinden biri oldu. Balıkçılar, gördükleri beyaz balinayı, balık atarak Gerze limanına kadar getirdiler. Beyaz balinayı gören balıkçılardan biri, balıkçı barınağının simgelerinden biri olan Tombul Aydın’a benzetmiş ve bu yüzden balinaya Aydın adı verilmiştir.
Aydın’ın şöhreti hızla yayıldı, günlük 40 kilo balık yediği için balıkçılar kendi balıkları tükenince, Balık Hali’nden balık alarak Aydın’ı beslemeye başladı. Zarar görmemesi için kıyıya ağ kurmayı bile tercih etmediler. Aydın’ın beslenmesi için banka şubelerinde hesaplar açıldı ve para toplandı. Zaman geçtikçe, Türkiye’nin birçok yerinden ziyaretçiler, Aydın’ı görme, eğitimli balinayla oyun oynama hevesine kapıldılar. İnsanlara alışkın olan Aydın’ın dostluğu ve top yakalama gibi yetenekleriyle birleşince, önce Gerze sonra da Türkiye Aydın’a âşık oldu. Televizyon haberlerinden düşmeyen bu eğitimli hayvanın kökeni ise belirsizdi; Karadeniz’e ait bir tür olmadığı açıktı.
Eylül 1991’de, Sovyetler Birliği dağılmadan bir ay önce, Karadeniz’in karşı kıyısındakı Sivastapol’deki Rus Donanma Üssü’nde şiddetli bir fırtına meydana geldi. Bu üste yunuslar, deniz aslanları ve iki beluga türü beyaz balina vardı. Küçük olanlarından biri İgor, fırtınada üste kalırken, daha büyük olanı “Tichka” yani Aydın, Karadeniz’e açıldı. Tichka, üç yaşındayken yaban hayatından koparılmış ve sadakat eğitimi verilmişti. Gerze’ye ulaştığında ise sekiz yaşındaydı. O dönemde Rus tarafı, Aydın’ın ne olduğunu bilmezken, askeri amaçlarla kullanıldığına dair birçok komplo teorisi ortaya atıldı. Bir gün Rus hükümeti kriz çıkarınca, Aydın’ı geri istemek amacıyla ültimatom verildi. Gerze’de büyük protestolar gerçekleşti.
Aydın’ı kaçırmak isteyen Lev Mukhametov, beyaz balinayı Rusya’ya geri götürmek için bir gemiyle Türkiye’ye geldi. Rusya, Aydın’ın bir okyanus akvaryumundan kaçtığını kabul etti; fakat askeri amaçlarla kullanılmadığı konusunda ısrarcıydı. Aydın’ı almak için gelen geminin yanaşmasına balıkçı tekneleri engel olmaya çalıştı ve sonunda Aydın, Giresun’un Espiye ilçesi açıklarında bulundu. Fakat Aydın birden gitmiş, Gerzelilerin Aydın’a olan özlemi çok sürmemiştir. Kasım 1992’de Aydın’ın kafesinin olduğu bölge yine fırtınaya maruz kaldı ve Aydın bir kez daha kaçtı. Beş ay sonra ise tekrar Gerzelilerin yanına gitti. Bu sefer Türk hükümeti Aydın’ın tekrar yakalanmamasını sağlamak için önlemler aldı. Bahar aylarında Aydın, turistler ve dalgıçlar tarafından beslenebileceği kıyılarda vakit geçirdi. 1993’te son kez görüldü ve ardından izleri kayboldu. Kasım 1994’te Bulgaristan kıyılarında görüldüğüne dair haberler gelse de, Aydın olduğu kesinlik kazanmadı.
