Orta Asya Devlet Başkanları Beşinci İstişare Toplantısı, geçtiğimiz günlerde Tacikistan Cumhurbaşkanlığı başkanlığında 14 Eylül 2023’te Duşanbe’de gerçekleştirildi. Toplantıya Kazakistan, Kırgızistan, Türkmenistan, Özbekistan ve Azerbaycan liderlerinin yanı sıra çeşitli ülkelerden temsilciler bir araya geldi. Birleşmiş Milletler ve Dünya Sağlık Örgütü (WHO). Zirve, çoğu analist tarafından, Sovyet sonrası devletlerin bölgesel işbirliğini geliştirmeye yönelik güçlü kararlılığının ve istekliliğinin bir işareti olarak memnuniyetle karşılandı. Toplantının ardından yayınlanan ortak açıklama, liderlerin bölgesel sorunların diplomasi yoluyla çözülmesi yönündeki tasdikleri olarak algılandı. Kara taşımacılığı, sağlık ve refah ve gençlik politikasıyla ilgili olanlar da dahil olmak üzere kapsamlı anlaşma paketlerinin kabul edilmesi, Orta Asya işbirliğinin yakın geleceğinin doğasını vurguladı.
Sonuç olarak, gençlik politikasına ilişkin anlaşmalar, toplantının ardından beklenmedik bir şekilde bölgesel işbirliğini teşvik etmenin öncüllerinden biri olarak ortaya çıktı. Nitekim devlet başkanları gençlik politikası aracılığıyla ortak bir anlayış/anlatı geliştirerek gençliği geliştirme kararlılıklarını dile getirdiler. Orta Asya ülkelerinin dünyaya oranla en yüksek ortalamaya sahip etkileyici bir genç nüfus patlaması yaşadığı göz önüne alındığında, gençlik politikasına ilişkin imzalanan belgeler, yakın gelecek için oluşturulan taraflar arasında önemli bir diyalog alanı gibi görünüyor.
Doğası gereği gençlik diplomasisi, devletlerin ve uluslararası kurumların yeni kamu diplomasisinin etkili bir yoludur. Uluslararası gençlik politikaları dünya çapında farklı söylemler ve sebepler etrafında yapılanıyor. Spesifik olarak, Avrupa Birliği gibi bölgesel bir kuruluş, ekonomik kalkınma, eğitim ve kültürel değişim programları aracılığıyla kapasite geliştirme yoluyla gençliğin iyileştirilmesi etrafındaki yumuşak temalara odaklanan uluslararası gençlik politikalarının ana hatlarının belirlenmesinde başı çekiyordu. Orta Asya’daki gençlik politikasının benzersiz özelliği, Orta Asya’da ortaya çıkan yeni bölgeselciliğin ihtiyaçları doğrultusunda devletlere etkili bir anlatı inşası için çığır açıcı bir boyut sağlamasıdır. Orta Asya’da yeni bir yapıcı aktör olarak gençlik diplomasisi, devlet başkanlarının bölgesel güvenliği nasıl yorumladığına, kendi kültürüne ve kimliğine bağlı bir bölgeyi nasıl tasarladığına işaret ediyor.
Bağımsızlıklarının ardından ortaya çıkan acil devlet inşası ihtiyacının bir sonucu olarak, Sovyet sonrası devletler, kültürel yayılmacılık, tüketim alışkanlıkları ve beyin göçüyle mücadele etmek amacıyla gençlik konusunda aktif olarak önemli sosyal politikalar geliştiriyorlardı. Orta Asya’da yaş ortalamasının 28 olduğunu düşünüyorlar (bu, ABD’nin 38 ve AB’nin 44 yaşında olmasıyla karşılaştırıldığında), hükümetlerin gençlikle ilgili konulara özel bir yaklaşım geliştirme eğilimlerinin anlaşılır olduğunu düşünüyor. Bu doğrultuda Orta Asya, gençlik politikasına gösterdiği titizlikle gençlikle ilgili kültürel faaliyetlerin merkez üssü haline geliyor.
Orta Asya’da gençlik diplomasisi
Orta Asya’da gençlik diplomasisinin önemini anlamak için gençlik politikasını dahili olarak değerlendirmeyi düşünmek gerekir. Gençlik politikası da dahil olmak üzere devlet politikasında önemli aşamalardan geçen Sovyet sonrası ülkeler, son yıllarda yeni bir kimlik inşa etmek için kültürel ve kalkınma programları etrafında şekillenen sosyopolitik programlara odaklandılar. Kazakistan örneğinde olduğu gibi Kazakistan, sosyo-politik yapıcı ideolojinin olmayışı ve etnik kimliğin sivil kimlik üzerindeki hakimiyeti ile mücadele ederken, gençlerin toplumsal gelişimini sağlamak gibi kültürel değerleri de ele almayı hedeflemiştir. Bu, Kazakistan’ı gençlik politikası konusunda Orta Asya’nın en aktif ülkelerinden biri haline getirdi.
Kazakistan stratejik belgeleri aracılığıyla gençliğini kronolojik olarak belirledi; “Kazakistan Stratejik Kalkınma Planı 2030” (1997), “Devlet Gençlik Konsepti” (1999), “Kazakistan Gençlik Programı” (2001), “2005-2007 Gençlik Programı” (2005) , “Kazakistan Stratejik Kalkınma Planı 2020” (2010), “Kazakistan 2050 Stratejisi” (2012), “2020’ye Kadar Kazakistan Gençlik Politikası Konsepti” (2013) ve “Kazakistan Devlet Gençlik Yasası” (2015). Bu belgeler aracılığıyla gençlik, ulusal kalkınmanın garantörü olarak hedeflerin gerçekleştirilmesi için çok özel bir bağlama yerleştirildi. Makaleler, bir anlatı inşası için temel olarak tanımlayıcı sorular içeriyordu: “Biz kimiz? Yönümüz nerede? 2050 yılına kadar nerede olacağız?” sorular gençlere yöneltildi ve “en gelişmiş 30 ülke arasında yer alma” hedefi gençlere misyon olarak yüklendi.”
Benzer şekilde Özbekistan’da da bağımsızlığından bu yana gençlikle ilgili 20’den fazla yasa ve yönetmelik kabul edildi. Son olarak 14 Eylül 2016’da kabul edilen “Devlet Gençlik Politikası” kanunu, onları ülkenin geleceği olarak nitelendirerek, gelişmiş, motivasyonu yüksek, öncü ve enerjik gençler yaratmanın eğitim yoluyla hukuki temelini oluşturdu. Kanun, Özbekistan’daki devletin gençlik politikasının ana yönlerini tanımladı: haklar ve özgürlükler, sağlık ve refah, manevi, entelektüel, fiziksel ve ahlaki gelişim, eğitim ve istihdam, özellikle vatanseverlik ruhunun ve ulusal ve evrensel değerler. Kanun, milletvekillerinin gençleri ahlaki ilkelerin, terörizmin ve dini aşırılığın, ayrılıkçılığın ve köktenciliğin aşınmasına yol açan eylemlerden korumaya yönelik kesin inançlarını ifade ediyordu. Kanun, Özbekistan’daki devletin gençlik politikasının ana yönlerini tanımladı: haklar ve özgürlükler, sağlık ve refah, manevi, entelektüel, fiziksel ve ahlaki gelişim, eğitim ve istihdam, özellikle vatanseverlik ruhunun ve ulusal ve evrensel değerler. Kanun, milletvekillerinin gençleri ahlaki ilkelerin, terörizmin ve dini aşırılığın, ayrılıkçılığın ve köktenciliğin aşınmasına yol açan eylemlerden korumaya yönelik kesin inançlarını ifade ediyordu. Aynı zamanda bu yönergeleri takip eden uluslararası kuruluşlarla işbirliğinin geliştirilmesini de tanıdı.
Rusya’da, ülkedeki gençliğin bu çıkmazı, gençlik politikası için üç hedefi tanıyan, Ekim 2005’te hazırlanan ilk gençlik politikası stratejilerinden biri olan “Rusya Federasyonu’nda Devlet Gençlik Politikası Stratejisi (2006-2016)”nda da yankılandı. Belgenin temellerini Sovyetler Birliği’nden sonra devletin ve gençliğin yeniden formüle edilmesi konusunda Rus toplumunda yaşanan gerilimler oluşturuyordu. Dolayısıyla aşağıdaki düzenlemeler, yeni devlette gençliğin yeniden tanımlanmasına olanak tanıyan normatif ve vatansever bir düzen yaratmanın yanı sıra sivil toplumun ve katılımın güçlendirilmesini içeriyordu. Ortaya çıkan politika önerisi, Rus gençlik politikasına göre ideal gençliği belirlemek için tüm bu hususları birleştirdi. Bu nedenle Orta Asya’da gençlik politikasına yönelik tüm yaklaşımların bölgenin siyasi konjonktürü doğrultusunda değerlendirilmesi gerekmektedir. Gençlik politikası esas olarak hükümetlerin ahlaki ve entelektüel retoriğine katkıda bulunmak amacıyla sivil toplum kuruluşları (STK’lar) aracılığıyla bu vatanseverlik ve sivil sorumluluk duygusu etrafında şekillenmektedir. Ülkeler aynı zamanda bu temelleri temel alarak gençlik diplomasisini STK’ların aktif olarak dahil olduğu etkili bir dış politika aracı olarak kullanmaya başlıyor.
Kolektif kimlik
Bölgesel entegrasyonun temel direklerinden biri haline gelen Orta Asya’da gençlik diplomasisi bu arka plan üzerinde büyüyor. Böylece Orta Asya ülkelerinin anlatı inşası yoluyla daha önce bölgesel entegrasyonun önünde büyük bir engel olarak algılanan kolektif kimliği tanımlamalarına yardımcı olabilir. Orta Asya ülkeleri, tarihi, kültürel, siyasi ve ekonomik perspektiflerinden kaynaklanan Orta Asya bölgesel kimlikleri konusunda hâlâ farklı konumlara sahiptir. Örneğin, Kazakistan ve Kırgızistan Avrasya Ekonomik Birliği’nin (EAEU) üyesi olup kendilerini Avrupa’nın bir parçası olarak algılarken, Özbekistan ve Türkmenistan daha çok Asya’ya ve İslam dünyasına yönelmiş görünüyor. Öte yandan Tacikistan’da güçlü bir Fars etkisi bulunurken, diğerleri Türk kökenlidir. Bazı ülkeler Sovyet kültürünü öne çıkarırken bazıları ulusal egemenliklerini öne çıkarıyor. Ancak bölgede gençliğin iyileştirilmesi etrafında geliştirilen ideal, Orta Asya ülkeleri arasında karşılıklı güven, saygı ve anlayışın gelişmesini kolaylaştıracağından Orta Asya entegrasyonunun ilerlemesine yardımcı olabilir.
Bu nedenle gençlik diplomasisinin öneminin arttığına ve bölgede uluslararası gençlik faaliyetlerinin arttığına tanık olacağız. Bölgedeki etkili ulusötesi gençlik politikaları, Orta Asya cumhuriyetlerinin vizyonu doğrultusunda bölgesel uyum ve işbirliğini güçlendirebilir. Genç nüfusuyla etkili bölgesel gençlik politikaları, entegrasyonun gelecekteki siyasi dinamiklerini etkileme potansiyeline sahiptir. Sürdürülebilir entegrasyon için, Orta Asya ülkelerinin, kuşaklar arası eşitsizlikleri ve kültürel parçalanmayı kamu politikaları aracılığıyla ele almak amacıyla, özellikle gençler arasında ortak bir kimlik yaratılmasını teşvik etmesi gerekmektedir. Bu, bölgenin potansiyelinin tam olarak hayata geçirilmesi için bölgenin kapsayıcı işbirliğini sürdürmesine yardımcı olacaktır.
* İslam İşbirliği Gençlik Forumu (ICYF) Sekreterliği’nde gençlik politikası uzmanı
