Başlık: BBC Araştırması: İngiltere ve Avrupa’da Satılan Domates Salçalarında Uygur Türkleri’nin Köle Çalışma İddiası
Kaynak: Getty İmajları Yazarlar: Mike Rudin & Sarah Buckley Unvan: BBC Eye Araştırması 3 Aralık 2024 tarihinde BBC, bazı İngiliz süpermarketlerinde satılan “İtalyan” domates salçalarının içeriğinde, Sincan bölgesinde Uygur Türkü işçilerin topladığı domateslerin kullanıldığını ortaya koydu. Öne çıkan örneklerden biri, İngiltere’nin tanınmış süpermarket zinciri Tesco’nun ürettiği “İtalyan Domates Salçası”. Diğer bir büyük süpermarket olan Asda’nın ürününde “İtalya’da yetiştirilen domates püresi” ifadesi dikkat çekiyor. Ayrıca Waitrose süpermarketinin ürününde de “İtalyan domates salçası” belirtilmiş durumda. BBC Dünya Servisi’nin gerçekleştirdiği araştırmalara göre, İngiltere ve Almanya’daki birçok süpermarketin kendi markaları aracılığıyla satılan ürünlerde muhtemelen Çin’de yetiştirilen domatesler kullanılıyor. Bu domateslerin büyük kısmı Sincan bölgesinden temin ediliyor ve bu bölgede Uygurlar ile diğer Müslüman azınlıkların zorla çalıştırıldığına dair ciddi iddialar bulunmaktadır. Birleşmiş Milletler, Çin’i bu azınlıklara karşı işkence ve kötü muameleyle suçlarken, Çin ise bu suçlamaları reddederek domates endüstrisindeki çalışanların haklarının yasalarla korunduğunu savunuyor. BM’nin raporunu “dezenformasyon ve yalanlara dayalı” olarak nitelendiriyorlar. Test edilen süpermarket zincirleri de BBC’nin sonuçlarına itiraz etti.
Çin, dünya domatesi üretiminin üçte birini karşılıyor. Ülkenin Sincan bölgesi, domates yetiştiriciliği için oldukça uygun bir iklime sahip. Sincan, aynı zamanda Çin’in 2017 yılında kitlesel tutuklama programına başladığı bir bölge olarak gündemde. İnsan hakları örgütleri, bir milyondan fazla Uygur’un, Çin’in “yeniden eğitim kampları” olarak nitelendirdiği hapishanelerde tutuklu kaldığını öne sürmektedir. BBC, Sincan’daki domates tarlalarında zorla çalıştırılan veya bu durumu tanıklık eden 14 kişi ile görüşme gerçekleştirdi.
Ahmed (gerçek adı değil) isimli bir işçi, hapishane yetkililerinin kendilerine domateslerin yurtdışına ihraç edildiğini söylediklerini belirtiyor. Günlük 650 kilogram kota dolduramayan işçilere ise sopalarla elektrik şokuyla tehdit edildiklerini ekliyor. 2015 yılındaki seyahat belgeleriyle ilgili usulsüzlük nedeniyle tutuklanan Uygur öğrenci Mamutjan da, kotayı tamamlayamadığı için şiddete maruz kaldığını anlatıyor. “Karanlık bir hücrede tavandan sarkan zincirler vardı. Beni oraya asıp ‘Niçin verdiğimiz işi tamamlamıyorsun’ dediler. Kalçama ve kaburgalarıma çok vurdular. Hala yara izleri var.” Bu tür ifadeleri doğrulamak zorken, aynı zamanda senkronize ve gözetim merkezlerindeki işkence ile köle çalıştırmayı ele alan 2022 tarihli BM raporundaki kanıtları hatırlatıyorlar. BBC, dünya genelindeki nakliye verilerini inceleyerek Sincan’da yetiştirilen domateslerin Avrupa’ya nasıl ulaştığını belirledi. Domatesler önce trenle Kazakistan, Azerbaycan ve Gürcistan’a, ardından ise gemilerle İtalya’ya gönderiliyor. İtalya’daki büyük bir domates işleme şirketi olan Antonio Petti’nin ismi nakliye verilerinde sıkça geçiyor. Bu veriler, Antonio Petti’nin 2020-2023 yılları arasında Sincan Guannong ve bağlı şirketlerinden toplamda 36 milyon kilogram domates satın aldığını ortaya koyuyor. Petti Grubu, ürünlerini kendi markasıyla satmasına rağmen, Avrupa genelindeki diğer süpermarketlerin de tedarikçisi durumunda.
Soruşturma kapsamında, İngiltere, Almanya ve ABD’de satılan 64 farklı domates salçası test edildi. Testler sırasında, bu ürünlerin çoğu İtalyan domatesleri kullanılarak yapıldığını belirtiyor. Ancak, 17 üründe Çin’de yetiştirilen domateslerin bulunduğu tespit edildi. Bunlardan 10’u Petti tarafından üretiliyordu ve bu ürünler Nisan-Ağustos 2024 döneminde İngiltere’deki süpermarketlerde yer alıyordu. Tüm süpermarket zincirleri test sonuçlarına itiraz ettiklerini, iç sorgulamalar yapacaklarını açıkladı. Birçok süpermarket zinciri, uzmanların metodolojisini de eleştirdi.
Tesco, tedarikleri askıya alırken, Almanya’daki süpermarket zinciri Rewe, ürünlerini derhal raflardan kaldırdı. Morrisons, Edeka ve Rewe, kendi testlerini yaptıklarını ve sonuçlarının BBC’yinkiyle çeliştiğini, ürünlerinde Çin domatesine rastlamadıklarını savundu. Ancak, büyük süpermarket zincirlerinden biri, Çin domatesi kullandıklarını kabul etti. Almanya’nın süpermarket devi Lidl, İtalya’daki Giaguaro firmasının ürettiği Baresa Tomatenmark salçasında, tedarik sorunları nedeniyle “kısa bir süre” Çin domateslerinin kullanıldığını belirtti ve bu durumu araştırdıklarını açıkladı. Sonuç olarak, BBC’nin araştırması, bu domateslerin Sincan’daki Cofo Tunhe şirketinden temin edildiğini gösteriyor. Bu şirket, köle işçi çalıştırdığı gerekçesiyle geçen yıl ABD tarafından ambargo listesine alınmıştı. 2021 yılında, İtalyan polisi Petti grubunun fabrikalarına sahtecilik şüphesiyle baskın düzenlemişti. İtalyan basını, şirketin Çin ve diğer ülkelerden getirilen domatesleri İtalyan domatesi olarak sattığını iddia etmişti. Ancak baskından bir yıl sonra yapılan bir anlaşma ile konu kapandı. Petti, Çin domateslerini kullandığı iddialarını reddetti.
BBC muhabiri, Petti Grubu’nun bir parçası olan Italian Food’un Genel Müdürü Pasquale Petti’yle görüşerek, şirketin Toskana’daki fabrikasını gezme daveti aldı. Muhabir, Petti’nin Çin domatesi kullanıp kullanmadığını sorduğunda, “Evet… Avrupa’da kimse Çin domatesini istemiyor. Ama sizin için sorun yoksa, en iyi fiyatı vermeye çalışacağız, hatta Çin domateslerini de kullanarak” yanıtını verdi. Gizli kamera ile kaydedilen görüntülerde, fabrikada dizilmiş 10 kadar domates salçası varili bulunuyor. Varillerin üzerinde “Sincan Guannong Domates Ürünleri Şirketi Ltd. Üretim Tarihi 2023-08-20” yazıyor. Petti grubu, ABD tarafından 2020 yılında köle işçilik nedeniyle ambargo listesine alındıktan sonra Sincan Guannong’tan mal almadıklarını ifade etti. Ancak şirket, Bazhou Red Fruit adlı bir firmadan düzenli olarak domates salçası aldıklarını kabul etti. Petti, bu tedarikçinin “köle işçi kullanmadığını” söyledi. Fakat yapılan inceleme, Bazhou Red Fruit şirketinin telefon numarasının Sincan Guannong ile aynı olduğunu ortaya koydu. Nakliye verileri ve diğer kanıtlar, Bazhou’nun bir paravan şirket olduğunu işaret ediyor.
Petti ayrıca gelecekte Çin’den domates ürünleri ithal etmeyeceklerini ve tedarikçilerinin insan haklarıyla ilgili yükümlülüklere uyduğundan emin olmak için gözlem sistemlerini geliştireceklerini belirtti. ABD, Sincan’dan gelen tüm ürünlerin yasaklanmasına yönelik sıkı bir yasal düzenleme gerçekleştirdi. Ancak Avrupa ve İngiltere, şirketlerin tedarik zincirlerinde köle işçilik olmadığını belirlemeyi, şirketlerin kendilerine bırakmayı tercih etti. Anti Slavery International’dan Chloe Cranston, bu durumun Avrupa Birliği’nde daha sıkı yasal düzenlemeler vaadeden bir değişim sürecine girdiğini belirtti. Ancak Cranston, bu şekilde İngiltere’nin köle işçilik kullanılan “ürün çöplüğüne” dönüşme riskinin arttığı uyarısında da bulundu. Cranston, “İngiltere’deki Modern Kölelik Yasası, maalesef hiç amaca uygun değil” dedi. İngiltere İş ve Ticaret Bakanlığı’ndan bir sözcü ise BBC’ye verdiği demeçte, “İngiltere’deki hiçbir şirketin tedarik zincirinde köle işçilik olmaması konusunda kararlıyız. Sürekli değerlendirmeler yaparak ve uluslararası düzeyde küresel çalışma standartlarının iyileştirilmesi için çaba göstererek, İngiltere’nin tedarik zincirlerindeki köle işçilik ve çevresel hasarla en iyi nasıl başa çıkabileceği konusunda duruşumuzu sürdürüyoruz” açıklamasında bulundu. Gazeteci ve gıda avukatı Dario Dongo, bulguların gıdanın gerçek maliyetini açığa çıkardığını ifade ederek, “Düşük bir fiyat gördüğümüzde kendimizi sorgulamalıyız. Bunun arkasında ne var? Bu ürünün gerçek maliyeti nedir? Bunun bedelini kim ödüyor?” şeklinde konuştu.