Başlık: Suriye’ye Gönüllü İade: Henüz Yoğun Geri Dönüş Yok
Kaynak: Getty Images Yazar: Fundanur Öztürk Yer: Ankara, BBC Türkçe Twitter: @fundanurozturk Tarih: 13 Aralık 2024 Güncelleme: 15 Aralık 2024
Suriye’de, Esad yönetiminin devrilmesinin ardından Türkiye’deki bazı Suriyelilerin sınırdan gönüllü olarak geri dönmeye devam ettiği bildirilmektedir. İçişleri Bakanı Ali Yerlikaya, geçtiğimiz gün sivil toplum kuruluşlarıyla bir araya gelerek yaklaşık üç saat süren bir toplantı düzenledi. Yerlikaya, geri dönmek isteyen Suriyelilerin süreçlerini kolaylaştırmak amacıyla, sahada çalışan sivil toplum kuruluşlarının görüşlerini aldı. Ayrıca son günlerde, günlük ortalama 1.100 ila 1.150 Suriyelinin gönüllü geri dönüş gerçekleştirdiğini dile getirdi. Daha önce bu sayı günlük 200-300 kişi seviyesindeydi.
Yerlikaya, 9-13 Aralık tarihleri arasında toplam 7.621 Suriyelinin ülkelerine döndüğünü ifade etti. Gönüllü geri dönüşlerin düzenlenmesi için, ilgili bakanlıklar ve kurumlar arasında işbirliği yapıldığı belirtiliyor. Sınırdaki işlemlerin daha hızlı ilerleyebilmesi için ek personel ve mobil araçlar gönderildi, günlük 20 bin geçiş işlemi yapacak şekilde personel kapasitesi artırıldı. Ayrıca, gönüllü geri dönüş işlemlerini kolaylaştırmaya yönelik kağıt işlerini hafifletecek yöntemlerin üzerinde çalışıldığı bildirildi. Toplantıya hem Suriyeli hem de Türk sivil toplum kuruluşları katıldı ve bu tür toplantıların düzenli olarak devam edeceği ifade edildi.
Sürecin tartışmaları sürerken, BBC Türkçe toplantıya katılan iki üst düzey yetkiliyle görüşerek, toplantının içeriği hakkında bilgi aldı. Cumhurbaşkanı Erdoğan, 11 Aralık’ta Suriye’deki barış ortamının güçlenmesiyle gönüllü geri dönüşlerin artacağına inandığını söyledi. Ancak BBC Türkçe’nin görüştüğü yetkililer ve sivil toplum temsilcileri, şu aşamada yoğun bir kitlesel dönüşün olmadığını belirtiyorlar. Suriye’deki güvenlik koşulları netleştikçe, gönüllü geri dönüşlerin artacağının değerlendirildiği ifade ediliyor. Bir bakanlık yetkilisi, “Geri dönüşlerde abartılı bir rakam söz konusu değil. Güvenlik arttıkça dönüşlerin sayısının artacağına inanıyoruz. Bekleyip görmemiz gerekiyor,” şeklinde görüş belirtti. Bu yetkili, gönüllü geri dönüş yapmak isteyenlere yönelik sürecin kolaylaştırılacağını, kimseyi zorla göndermediklerini veya gitmek isteyenleri durdurmadıklarını ekledi.
Türkiye’de geçici koruma altında bulunan Suriyelilerin hakları, Geçici Koruma Yönetmeliği ile düzenlenmektedir. Gönüllü geri dönüş yapmak isteyen Suriyelilerin belirli aşamalardan geçmesi gerekmektedir. İlgili göç idaresi müdürlüklerine başvurarak, kendisinden ‘gönüllü geri dönüş formu’ doldurması istenir. Formu imzaladıktan sonra, çıkış yapmak istediği sınır kapısına gitmelidir. Sınır kapısında suç kaydı veya vergi borcunun olup olmadığı gibi bilgiler kontrol edilir. Dönüşü onaylanan Suriyelinin geçici koruma statüsü sonlandırılır, geçici koruma kimlik belgesi yok edilir.
BBC Türkçe’ye bilgi veren başka bir hükümet yetkilisi, mevcut uygulamanın da bu şekilde olduğunu belirtmektedir. Türkiye’den gönüllü olarak geri dönen bir Suriyeli, tekrar Türkiye’ye dönmek istediğinde ne olacağı sorusu da önemli bir konudur. Yönetmeliğe göre, bu durumda bir kişinin tekrar geçici koruma statüsü alıp alamayacağı, bireysel olarak idare tarafından değerlendirilecektir. Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi’nden Dr. Neva Övünç Öztürk, kişinin Türkiye’ye döndüğünde neden yeniden koruma altına alınacağına dair kesin bir söylemde bulunmanın zorluğunu vurguladı. Suriyelilere verilen geçici koruma statüsünün, ikincil koruma veya şartlı mülteci statüsü gibi diğer bireysel statülerin alınmasını engellediğini söyledi. Gönüllü olarak Suriye’ye giden ve Türkiye’ye geri dönen bir Suriyelinin tek şansının yeniden geçici koruma altında olmak olduğunu belirtti.
Suriye’deki yaşam şartlarını gözlemleyen bazı Suriyeliler, genelde genç ve orta yaşlı erkeklerin yalnız başına geri döndüğünü, ailelerinin diğer üyelerinin daha sonraki dönemde Suriye’ye gitmeyi planladığını ifade etmektedirler. Konuştuğumuz birçok Suriyeli aile, önden bir aile ferdinin Suriye’ye giderek yaşam alanını hazırlayacağını ve ailenin geri kalanının daha sonra geçeceğini belirtmektedir. Türkiye’den yapılan gönüllü geri dönüşlerin yüksek seviyelerde olmamasının nedenlerinden biri de bu durumdur. Suriye’ye giden ancak Türkiye’ye geri dönecek birinin böyle bir izne sahip olup olamayacağı konusunda ise, yasal bir düzenleme olmadığı ifade ediliyor. Yetkililer, önden gidenlerin durumu kontrol etmek için dönme gibi bir izinleri olmadığını açıklamaktalar.
Birçok kaynak ve sosyal medya paylaşımlarında, sınırdaki Suriyelilerin izniyle geri döndükleri iddiaları dile getirildi. Ancak BBC Türkçe’nin görüştüğü bazı Suriyeliler, ailelerini almak üzere kısa süreli izin ile Suriye’ye döndüklerini belirtmektedir. Ancak sivil toplum kuruluşları ve yetkililer, böyle bir merkezi uygulama olmadığını ve sadece bazı bireylerin özel durumlarına atıfta bulunduklarını aktarmaktadır. Sınırdan geçen Suriyelilere ‘bir daha dönmeyeceklerine dair taahhütname imzalatıldığı’na dair iddiaların yanlış olduğu ifade edildi. Resmi geri dönüşlerin gönüllü olduğu vurgulanmaktadır. Ayrıca, bu süreçlerin BM Mülteciler Yüksek Komiserliği gözetiminde yürütüldüğü belirtiliyor.
Suriye’deki durumun mevcut hukuki çerçevesinin belirsiz olduğunu belirten Öztürk, birçok Avrupa Birliği ülkesinin Suriye ile ilgili güncel raporlar gelene dek başvuruları askıya alma kararı aldığını aktardı. Suriye’ye gönüllü olarak giden bir kişinin Türkiye’ye geri dönmesi halinde geçici koruma statüsü alıp almayacağı konusu da hukuken zor bir mesele olarak tanımlanmaktadır.
Sivil toplum kuruluşları ile yapılan toplantıda, mevcut kamu politikası gönüllü ve onurlu geri dönüşlere odaklanmakta, ancak dönüş sürecini de kolaylaştırmayı hedeflemektedir. Birçok Avrupa ülkesinin, iltica başvurularını hızla kapatma ve Suriyelileri geri gönderme yönünde bir eğilim içinde olduğu görülmekte. Ancak Türkiye’nin bu konuda kararlı bir adım atmadığı da anlaşılmaktadır. Toplantıda, sivil toplumun rolüne vurgu yapıldığı, Suriye’nin yeniden inşası ile Türkiye’den geçiş sürecinde destek beklendiği ifade edilmiştir. UNHCR, dönüşlerin ‘gönüllü, onurlu ve güvenli’ bir şekilde gerçekleştirilmesini vurgulamakta ve mülteci topluluklarıyla iletişim kurmaya devam etmektedir. Öztürk, ‘git ve gör’ projesinin, gönüllü dönüş kararlarının güçlenmesine katkı sağlayacağını düşünüyor.
