Başlık: Suriye’ye Gönüllü Geri Dönüş: ‘Henüz Yoğun Bir Dönüş Gerçekleşmedi’ Yazar: Fundanur Öztürk, BBC Türkçe, Ankara Güncelleme: 15 Aralık 2024
Suriye’deki Esad yönetiminin devrilmesinin ardından Türkiye’deki bazı Suriyelilerin sınırdan geri dönüşü gönüllü olarak devam ediyor. İçişleri Bakanı Ali Yerlikaya, geçtiğimiz günlerde sivil toplum örgütleriyle yaptığı üç saatten fazla süren toplantıda, gönüllü geri dönüş sürecini kolaylaştırmak amacıyla çalışan organizasyonlardan görüş aldı. Yerlikaya, son günlerde günlük ortalama 1.100-1.150 Suriyelinin geri dönüş yaptığını ifade etti. Bu sayı, daha önceki günlük 200-300 kişi civarındaydı.
Yerlikaya, 9-13 Aralık tarihleri arasında toplamda 7.621 Suriyelinin memleketlerine döndüğünü duyurdu. Geri dönüşlerin organize edilmesi için ilgili tüm bakanlıklar ve kurumlar arasındaki iş birliğinin artırıldığı belirtiliyor. Sınırdaki işlemlerin daha hızlı ve kolay yürütülebilmesi amacıyla ek personel ve mobil araçlar görevlendirildi; günlük geçiş kapasitesi 20.000 işlem yapabilecek şekilde artırıldı. Gönüllü geri dönüş işlemlerini kolaylaştırmaya yönelik yeni yöntemler üzerinde çalışıldığı ifade edildi. Toplantıya, hem Türk hem de Suriyeli sivil toplum kuruluşlarının katılımı sağlandı ve bu tür toplantıların düzenli olarak sürdürüleceği belirtildi.
Gönüllü dönüşlerin seyri hakkında konuşan yetkililer, henüz Suriyeliler arasında büyük bir kitlesel geri dönüş yaşanmadığını vurguladı. Cumhurbaşkanı Erdoğan, 11 Aralık’ta, Suriye’de kalıcı bir barış ortamı sağlandıkça gönüllü dönüşlerin sayısının artmasını beklediğini ifade etti. Ancak ilgili sivil toplum temsilcileri, mevcut koşullar altında bir yoğun dönüş olmadığını belirtiyor. Bir bakanlık yetkilisi, “Dönüşlerde aşırı fazla bir sayı mevcut değil, güvenlik şartları düzelir düzelmez geri dönüşlerin artacağına inanıyoruz” diyor. Yetkili, “Kendi isteğiyle gitmek isteyenlerin süreçlerini kolaylaştıracağız, kimseyi zorla göndermeyeceğiz” diye ekliyor.
Suriyelilerin gönüllü geri dönüşü, geçici koruma statüsü altında belgelenmiştir. Bu statüdeki kişilerin, geri dönüş yapmak için belirli aşamalardan geçmeleri gerekiyor. Gönüllü geri dönüş talebinde bulunmak isteyen birey, ilgili göç idaresi müdürlüklerine başvuruda bulunuyor ve ‘gönüllü geri dönüş formunu’ doldurması isteniyor. Form doldurulduktan sonra, çıkış yapmak istediği sınır kapısındaki kimlik kontrolü ve suç kaydı gibi bilgiler doğrulanıyor. Dönüşü uygun bulunanların geçici koruma statüsü sona eriyor ve geçici koruma kimliği geçersiz kılınıyor.
Tekrar Türkiye’ye dönmek isteyen bir Suriyelinin, yeniden geçici koruma statüsü alıp alamayacağı ise, başvurunun durumu üzerinde idarenin takdirine bağlı. Hukuk uzmanı Dr. Neva Övünç Öztürk, “Birey Türkiye’ye döndüğünde kesinlikle koruma altına alınır dememiz mümkün değil; idare, her bireyi ayrı ayrı değerlendirmek durumunda” diyor. Geri dönüş ezberlerinden birinin öne çıkmasını sağlayacak olan ise, aldıkları geçici koruma statüsünün başkaca bireysel statülerin elde edilmesine engel olmasıdır.
Geri dönüşlerin ne kadar gerçekçi olduğu sorusu ise gündemde kalmaya devam ediyor. Genellikle erkeklerin yalnız başına geri döndüğü gözlemlenmiştir. Suriyelilerin büyük bir kısmı, eve döndükten sonra ailelerinin kalacağı yeri hazırlamak için bir aile ferdinin önce gitmesini tercih ediyor. Bu durum, Türkiye’den yüksek oranlarda geri dönüşlerin yaşanmamasına neden olduğu ifade ediliyor.
Suriyelilerin, Suriye’de yeni yaşam şartları oluşturduğu göz önüne alındığında, tekrar Türkiye’ye dönme olasılığı da sorgulanıyor. Ancak yetkililer, Suriyelilere yeniden izinli gidiş-dönüş izni tanınmadığını ve böyle bir durumun mevcut olmadığını belirtiyor. “Öncelikle Suriye’nin durumu görülüp, ardından aile alımı için geri dönüş amaçlı izin tanınmamaktadır. Aile bireylerinden biri gidebilir ve dönüp aileyi getirebilir; bu normaldir,” diyor yetkililer.
Bazı haberlerde, Suriyelilerin geri dönüş için özel izinle Suriye’ye gittiği belirtilmektedir. Ancak sivil toplum kuruluşları, böyle bir uygulamanın olmadığı konusunda hemfikir. Geçiş yapan Suriyelilere yönelik, kesin olarak bir daha dönmeyecekleri konusunda taahhütname imzalatıldığı iddiaları da yalanlanıyor. Gönüllü geri dönüşlerin tamamen rıza esasına dayalı olduğunu vurgulayan yetkililer, bu süreçlerin Birleşmiş Milletler Mülteciler Yüksek Komiserliği gözetiminde yürütüldüğünü ve geri dönüş yapan kişilerin kendi iradeleriyle hareket ettiğinin kaydedildiğini belirtiyor.
Suriye’deki mevcut durum, mülteci hukuku açısından hala belirsizliğini koruyor. Birçok Avrupa Birliği ülkesi, Suriye hakkındaki güncel raporlar gelene kadar başvuruları dondurmuş durumda. Bu nedenle, geri dönüş işlemlerinin yasal olarak sağlanabilmesi ve olası risklerin değerlendirilmesi şu an için zor gözüküyor. Ayrıca, sivil toplum toplantılarında, Türkiye’den destek alarak Suriye’deki yaşamın yeniden inşası ve geçiş süreçlerinde de sivil toplumun rolüne vurgu yapıldığı ifade ediliyor. UNHCR, Suriye’ye dönüşlerin ‘gönüllü, onurlu ve güvenli’ bir şekilde sağlanması gerektiğini vurgularken, bu bağlamda ‘git ve gör’ ziyaretlerinin gerçekleştirilmesi önerilmektedir. Öztürk, ‘git ve gör’ uygulamasının gönüllü geri dönüş kararlarını daha da güçlendireceğini düşünüyor.
