Türkiye’nin Afrika ile artan enerji işbirliği hangi ülkeleri öne çıkarıyor?
Kaynak: Reuters Türkiye’nin dış politikasında Afrika’nın artan önemi göz önünde bulundurulduğunda, enerji işbirliği de Türkiye’nin stratejilerinde önemli bir yer edinmiş durumda. Yaklaşık yirmi farklı Afrika ülkesi ile maden arama, petrol ve doğalgaz alanında çeşitli anlaşmalar imzalayan Türkiye’nin en büyük gelişmesi, geçen hafta Somali’nin Hint Okyanusu kıyılarında Oruç Reis araştırma gemisiyle başlattığı sismik araştırmalara girişmesi oldu. Türkiye’nin bu yıl içerisinde Nijer’de de altın arama faaliyetlerine başlaması bekleniyor. Türkiye, 2000’li yılların başında başlattığı Afrika Açılımı’nı 2013 yılında Afrika Ortaklık Programı’na dönüştürerek kıtayla olan ilişkilerini daha kurumsal bir düzeye taşıdı. Bu süreçte, askeri ve savunma işbirliği anlaşmaları ile savunma sanayi alanında önemli sonuçlar elde etti.
Türkiye, birçok Afrika ülkesine, başta insansız hava araçları gibi savunma sanayi ürünleri sağlarken, son yıllarda enerji işbirliğine öncelik vermeye başladı. Somali, Sudan, Libya, Angola, Nijer, Nijerya, Fas, Cibuti, Mısır, Cezayir gibi ülkelerin de içinde olduğu yirmiye yakın ülke ile madencilik ve enerji alanında anlaşmalar imzalayarak, uygun siyasi ve ekonomik koşulların bulunduğu ülkelerle somut işbirliği süreçlerini hayata geçirmeye başladı. Afrika kıtası, hidrokarbon kaynaklarının yanı sıra elmas, altın, uranyum, kobalt ve lityum gibi nadir madenleriyle dünya devi ekonomilerin dikkatini çekiyor. Türkiye, burada rekabet ederken kendi sömürge geçmişinin olmadığını ve Afrika ülkeleriyle eşit ilişkiler kurduğunu vurguluyor.
Oruç Reis araştırma gemisi sismik araştırmalara başladı Türkiye’nin Afrika açılımında sembol ülke olarak Somali öne çıkıyor. Türkiye ile Somali arasındaki ilişkiler, dönemin başbakanı Recep Tayyip Erdoğan’ın 2011 yılında gerçekleştirdiği ziyaretle yeni bir seviyeye ulaştı. Dünyanın en yoksul ve güvenlik açısından en zorlu bölgelerinden biri olan Somali’ye yapılan bu ziyaret sonrasında iki ülke arasında çeşitli alanlarda derinleşen ilişkiler kuruldu. Somali ve Türkiye, Şubat 2024’te imzaladıkları Savunma ve Ekonomik İşbirliği Çerçeve Anlaşması ile bu bağları güçlendirdi. Anlaşma, Türkiye’ye Somali karasularını on yıl boyunca koruma karşılığında deniz kaynaklarının gelişimine katkıda bulunma hakkı tanıyor. Bu kapsamda, Türkiye Petrolleri Anonim Ortaklığı ile Somali Petrol Otoritesi arasında “Türkiye ile Somali Arasında Hidrokarbon Arama ve Üretim Anlaşması” imzalandı ve Oruç Reis araştırma gemisi 25 Ekim’de Mogadişu Limanı’na ulaştı. Somali açıklarında toplam 15 bin kilometrekarelik bir alanda üç boyutlu sismik çalışmalar gerçekleştirecek olan Türkiye, petrol bulunması durumunda bunu üretme yetkisine sahip olacak. Ülkede daha önce diğer devletler de sismik faaliyetler yürütmüş olsa da ilk defa üç boyutlu çalışma yapılacak olması, farklı sonuçlar doğurabileceği düşünülüyor.
Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanı Alparslan Bayraktar, Türk basınına yaptığı açıklamada, özellikle ABD’deki şirketlerin bu bölgede lisansları bulduğunu belirtirken, bir Amerikan şirketinden servis hizmeti teklifi aldıklarını ifade etti. Bayraktar, “Buradaki operasyonlara ilerleyen süreçte uluslararası şirketlerin de katılımının söz konusu olabileceğini düşünüyoruz. Somalililer de bu işbirliğine açık olduklarını belirttiler. Yani kimse kendini geri planda hissetmesin. Biz öncü bir rol üstleniyoruz” dedi. Somali, Ekim 2022’de Amerikan şirketi Coastline Exploration’a yedi blokta petrol arama ruhsatı vermişti. Enerji uzmanları, jeosismik araştırmalara göre Somali’nin 30 milyar varile yakın petrol ve doğal gaz potansiyeline sahip olduğunu öngörüyor. Türkiye ile Somali arasında yapılan anlaşma, sadece deniz alanlarında değil, petrol bulunması muhtemel karasal bölgelerde de sondaj çalışmalarını içermektedir. Eğer burada petrol ya da başka doğal kaynaklar bulunursa, Türkiye üretim yetkisini kullanabilecektir.
Nijer’de altın üretimi Son dönemde Türkiye’nin Afrika’daki yatırımları açısından dikkat çeken ülkelerden biri de Nijer. Dışişleri Bakanı Hakan Fidan, Milli Savunma Bakanı Yaşar Güler, Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanı Alparslan Bayraktar, Milli İstihbarat Başkanı İbrahim Kalın, Savunma Sanayi Başkanı Haluk Görgün ve Ticaret Bakan Yardımcısı Özgür Volkan Ağar’dan oluşan yüksek düzeydeki Türk heyetinin 17 Temmuz 2024’te bu ülkeye yaptığı ziyaret oldukça önemlidir. Ziyaret, 26 Temmuz 2023’te gerçekleşen askeri darbe sonrasında cunta yönetiminin iş başında olduğu ve bölgede gerilimin sürdüğü bir dönemde yapılmış olması açısından anlamlıdır. Nijer, altın ve uranyum gibi doğal kaynaklar bakımından zengin bir ülkedir. Askeri ve savunma sanayi işbirliği görüşmelerinin sonuçları hakkında henüz net bir açıklama olmasa da, Türkiye ve Nijer enerji bakanları petrol ve doğalgaz işbirliği konusunda niyet beyanı imzaladı. İki bakan, madencilik alanında da 22 Ekim’de İstanbul’da bir anlaşma imzalamışlardır. 2019’da Nijer, ülkenin güneybatısında yer alan ve altın cevherleşmesi açısından büyük potansiyele sahip üç alanı MTA Uluslararası Madencilik Anonim Şirketi (MTAIC) adına ruhsatlandırmıştı. Bu alanlarda üretimin yıl sonuna doğru başlaması beklenmektedir ve güvenliğin Nijer askerleri tarafından sağlanacağı bildirilmektedir. Nijer’deki askeri darbeye Batılı ülkelerin yanı sıra Batı Afrika ülkeleri de karşı çıkmıştır. 15 ülkeyi bir araya getiren ECOWAS (Batı Afrika Ülkeleri Ekonomik Topluluğu) da Nijer’e yaptırım kararı almış ve devrilen cumhurbaşkanının görevine dönmemesi durumunda askeri güç kullanma tehditinde bulunmuştur.
Mısır ve Nijerya ile hidrokarbon işbirliği Türkiye’nin imzaladığı benzer anlaşmalara Sudan’da da rastlanmaktadır. İki ülke 2018’de “Altın ve İlgili Metallerin Aranması ve İşletilmesi İçin İmtiyaz Anlaşması” imzalamış olsa da, o tarihten bu yana somut bir üretim süreci henüz gerçekleşmemiştir. Fas, Cibuti ve Nijerya gibi ülkelerle de madencilik alanında anlaşmalar imzalansa da, henüz belirgin gelişmeler kaydedilmemiştir. Libya’da ise Türk Petrolleri Anonim Ortaklığı’nın (TPAO) sahip olduğu kara ve deniz ruhsatları önemli kaynaklar arasında değerlendirilmektedir. Libya, dünya genelinde başlıca petrol üreticilerinden biri olarak bilinmektedir. Türkiye ile Libya arasında 2019 yılında imzalanan deniz yetki anlaşması, Doğu Akdeniz’deki dengelerin sarsılmasına neden olmuş ve tepki toplamıştır.
Türkiye, Mısır ve Cezayir ile sıvılaştırılmış doğalgaz ticareti ve yeni üretim alanları bulma konularında da adımlar atmaktadır. Özellikle Mısır ile yapılan son anlaşma, Mısır Cumhurbaşkanı Abdülfettah es-Sisi’nin Türkiye ziyaretinde imzalanmıştır. Bu anlaşma ile iki ülkenin enerji işbirliğini güçlendirerek, elektrik altyapısı ve ticareti, yenilenebilir enerji, enerji verimliliği, hidrojen ve nükleer enerji gibi alanlarda ortak projeler geliştirilmesi hedeflenmektedir. Ayrıca Nijerya ile yapılan üç ayrı anlaşma, enerji verimliliği, yenilenebilir enerji işbirliği ile hidrokarbon ve madencilik işbirliğini kapsamaktadır. Nijerya’nın dünya petrol rezervlerinin yaklaşık yüzde 3’üne sahip olduğu değerlendirilirken, Türkiye Angola ile de 2021 yılından itibaren hidrokarbon ve madencilik konularında işbirliği anlaşması imzalamıştır. Angola, yaklaşık 13 milyar varil petrol rezervi ile dikkat çekmektedir.
