Başlık: Türkiye’nin Afrika ile artan enerji işbirliğinde hangi ülkeler öne çıkıyor?
Kaynak: Reuters
Türkiye’nin dış politikasında giderek daha fazla önem kazanan Afrika, enerji işbirliği alanında da Ankara’nın dikkatini çekti. Yirmiye yakın Afrika ülkesiyle maden arama, petrol ve doğalgaz alanında anlaşmalar imzalayan Türkiye, en önemli adımını geçtiğimiz hafta Somali’nin Hint Okyanusu sahillerine gönderdiği Oruç Reis araştırma gemisi ile sismik araştırmalara başlayarak attı. Türkiye’nin bu yıl sonunda Nijer’de altın aramaya başlaması bekleniyor. Türkiye, 2000’li yılların başında başlattığı Afrika Açılımı’nı 2013’te Afrika Ortaklık Programı’na dönüştürerek kıtayla olan ilişkisini daha kurumsal bir düzeye taşıdı. Bu adımların ilk somut sonuçlarını, askeri ve savunma işbirliği anlaşmaları ile savunma sanayi alanında elde etti.
Türkiye, birçok Afrika ülkesine bu alanlarda eğitim ve ekipman desteği sunmakta, özellikle insansız hava araçları gibi savunma sanayi ürünleri sağlamaktadır. Son birkaç yılda Türkiye’nin önceliği ise enerji işbirliği sağlamak olmuştur. Aralarında Somali, Sudan, Libya, Angola, Nijer, Nijerya, Fas, Cibuti, Mısır ve Cezayir’in bulunduğu yaklaşık 20 ülke ile madencilik ve enerji alanında anlaşmalar imzalayan Türkiye, uygun siyasi ve ekonomik koşulların bulunduğu ülkelerle somut işbirliği süreçlerini hayata geçirmeye başladı. Afrika kıtası, hidrokarbon kaynaklarının yanında elmas, altın, uranyum, kobalt ve lityum gibi nadir madenler ile ABD, Rusya, Çin, Fransa ve Almanya gibi büyük ekonomilerin ilgisini çekmektedir. Türkiye bu alanda rekabet ederken, sömürgeci bir geçmişinin olmadığını ve Afrika ülkeleriyle eşit bir ilişki kurduğunu vurgulamaktadır.
Türkiye’nin Afrika açılımında sembol ülke Somali olmuştur. Türkiye ile Somali arasındaki ilişkiler, o zaman başbakan olan Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın 2011’deki ziyaretiyle farklı bir boyuta taşınmıştır. Dünyanın en fakir ve güvenlik açısından en zorlu bölgelerinden biri olan Somali’ye yapılan bu ziyaretten sonra iki ülke arasında her alanda derin işbirlikleri kurulmuştur. Son olarak, Türkiye ile Somali’nin Şubat 2024 tarihinde imzaladığı Savunma ve Ekonomik İşbirliği Çerçeve Anlaşması, Türkiye’ye Somali karasularını 10 yıl süreyle koruma karşılığında deniz kaynaklarının gelişimine katkı sağlama hakkı vermiştir. Bu adımın ardından Türkiye Petrolleri Anonim Ortaklığı ile Somali Petrol Otoritesi arasında ‘Türkiye ile Somali Arasında Hidrokarbon Arama ve Üretim Anlaşması’ imzalanmış ve Oruç Reis araştırma gemisi 25 Ekim’de Mogadişu Limanı’na demirlemiştir.
Türkiye, Somali açıklarında üç blokta toplam 15 bin kilometrekarelik bir alanda üç boyutlu sismik çalışmalar yapacaktır. Eğer petrol bulunursa, bu kaynakları üretme yetkisine de sahip olacaktır. Daha önce başka ülkelerin de sismik faaliyetlerde bulunduğu Somali’de, ilk kez üç boyutlu çalışma yapılacak olması farklı sonuçlar verebileceği düşünülmektedir.
Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanı Alparslan Bayraktar, Türk basınına verdiği demeçte özellikle ABD’li şirketlerin bu bölgede lisanslarının mevcut olduğunu hatırlatarak, Amerikalı bir şirketten servis hizmeti teklifi aldıklarını belirtmiştir. Bayraktar, “Ayrıca, bu operasyonlara uluslararası şirketlerin de katılım göstermesi olası. Biz ve Somalililer, bu duruma açıkladıklarını ifade ettiler. Yani kimse geri planda kalmış hissetmesin. Biz öncü rolü üstleniyoruz” şeklinde konuşmuştur. Somali, Ekim 2022’de Amerikan şirketi Coastline Exploration’a yedi blokta petrol arama ruhsatı vermişti. Enerji uzmanları, jeosismik araştırmalara göre Somali’nin yaklaşık 30 milyar varil petrol ve doğal gaz potansiyelinin olabileceğini öngörmektedir. Türkiye ve Somali ile yapılan anlaşma, deniz kaynaklarının yanı sıra karasal bölgelerde de sondaj yapmayı içermektedir. Burada doğal kaynaklar bulunduğu takdirde Türkiye, üretim yetkisini kullanabilecektir.
Türkiye’nin Afrika’daki yatırımları açısından ön plana çıkan ülkelerden biri de Nijer olmuştur. Dışişleri Bakanı Hakan Fidan, Milli Savunma Bakanı Yaşar Güler, Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanı Alparslan Bayraktar, Milli İstihbarat Başkanı İbrahim Kalın, Savunma Sanayi Başkanı Haluk Görgün ve Ticaret Bakan Yardımcısı Özgür Volkan Ağar’dan oluşan üst düzey bir Türk heyeti, 17 Temmuz 2024’te Nijer’i ziyaret etmiştir. Bu ziyaret, Nijer’de 26 Temmuz 2023’te gerçekleşen askeri darbe nedeniyle cunta hükümetinin iş başında olduğu ve bölgesel gerginliklerin devam ettiği bir dönemde gerçekleştiği için önemli bir gösterge olmuştur. Nijer, altın ve uranyum gibi doğal kaynaklar açısından zengin bir ülkedir. Askeri ve savunma sanayi alanında yapılan işbirliği görüşmeleriyle ilgili net açıklamalar yapılmasa da, Türkiye ve Nijer enerji bakanları, petrol ve doğalgaz işbirliği konusunda niyet beyanı imzalamıştır. Ayrıca, madencilik alanında işbirliği anlaşması da 22 Ekim’de İstanbul’da imzalanmıştır. Nijer, 2019 yılında güneybatısında bulunan ve altın cevherleşmesi açısından potansiyeli yüksek üç sahayı MTA Uluslararası Madencilik Anonim Şirketi’ne (MTAIC) ruhsatlandırmıştı. Bu sahalardaki üretimin yıl sonuna doğru başlaması öngörülmektedir ve güvenliği Nijer askerleri tarafından sağlanacaktır. Nijer’deki askeri darbeye birçok Batılı ülke, Batı Afrika’daki komşular ve 15 ülkenin bir araya geldiği ECOWAS (Batı Afrika Ülkeleri Ekonomik Topluluğu) karşı çıkmıştır. ECOWAS, Nijer’e yaptırım kararı almış ve devrilen cumhurbaşkanının geri dönmemesi durumunda askeri güç kullanacağı tehdidinde bulunmuştur.
Türkiye ayrıca Mısır ve Nijerya ile hidrokarbon işbirliği anlaşmaları da imzalamıştır. Sudan da Türkiye’nin anlaşma imzaladığı ülkeler arasında yer almaktadır. İki ülke, 2018’de “Altın ve İlgili Metallerin Aranması ve İşletilmesi İçin İmtiyaz Anlaşması” imzalamış fakat teknik çalışmalar henüz somut üretim aşamasına geçememiştir. Fas, Cibuti ve Nijerya gibi ülkelerle de madencilik anlaşmaları yapılmış lakin henüz pratikte bir gelişme yaşanmamıştır. Libya, Türkiye Petrolleri Anonim Ortaklığı’nın (TPAO) kara ve deniz alanındaki ruhsatları ile dikkate değer kaynaklar sunmaktadır ve Türkiye ile Libya’nın 2019’da imzaladığı deniz yetki anlaşması Doğu Akdeniz’deki dengeleri değiştirmiştir. Kaynak: Reuters
Türkiye’nin, Mısır ve Cezayir ile sıvılaştırılmış doğalgaz ticareti ve yeni enerji sahaları bulma girişimleri bulunmaktadır. Mısırlı Cumhurbaşkanı Abdülfettah es-Sisi’nin Türkiye ziyareti sırasında son anlaşmalar imzalanmıştır. Bu anlaşma ile iki ülke arasında enerji işbirliğinin güçlendirilmesi, elektrik altyapısı ve ticareti, yenilenebilir enerji, enerji verimliliği, hidrojen ve nükleer enerji gibi ortak projelerin geliştirilmesi hedeflenmektedir. Nijerya ile yapılan üç farklı anlaşma ise enerji verimliliği, yenilenebilir enerji işbirliği ve hidrokarbon ile madencilik işbirliğini kapsamaktadır. Nijerya’nın dünya petrol rezervinin yaklaşık yüzde 3’üne sahip olduğu değerlendirilmektedir. Türkiye, Angola ile 2021 yılında hidrokarbon ve madencilik konularında işbirliği anlaşması imzaladı ve Angola’nın yaklaşık 13 milyar varil petrol rezervine sahip olduğu öngörülüyor.
