Başlık: Ukrayna Savaşı’ndaki Firari Rus Askerleri
Yazar: Nina Nazarova, BBC News Rusça, 19 Kasım 2024
BBC Rusça’nın yürüttüğü araştırmalara göre, Rus mahkemelerinde, birliklerinden firar eden ya da izinsiz ayrılan askerlerin sayısında rekor bir artış gözlemleniyor. Birçok asker kaçağı, kendilerini güvende hissetmek amacıyla yakınlarının yanına sığınırken, bu kişilerin de soruşturmaya tabi olma riski bulunuyor.
23 Mart 2023 sabahı, Rusya’nın güneyindeki Stavrapol bölgesindeki bir köyde, Dimitri Seliginenko adlı genç bir adam, faturalarını ödeyebilmek için kız arkadaşını motosikletiyle belediye binasına bıraktı. Altı ay önce Rus lideri Vladimir Putin tarafından Ukrayna’da savaşması için çağrılmıştı ve Mart ayında cepheye geri dönmesi gerekiyordu. Ancak 10 günlük hastalık izninden dönmedi ve şu an Rusya’nın arananlar listesinde bulunuyor.
Köyden geçerken, eski sınıf arkadaşı ve şu anda polis olan Andrey Soverşennov tarafından görüldü. Pew York, Ukrayna’ya ‘acilen’ Patriot savunma füzeleri göndermeye hazırlanıyor. Ukrayna-Rusya savaşı devam ederken, barış umudu ne kadar gerçekçi? Ukrayna, Kuzey Kore askerleriyle ilk kez karşı karşıya geldiğini duyurdu. Ukrayna’da Rus füze saldırılarında en az 38 kişi hayatını kaybetti ve Kiev’deki bir çocuk hastanesi vuruldu.
Soverşennov, askeri polise ihbarda bulundu ve kısa süre sonra üç kişi Seliginenko’yu tutuklamaya çalıştı. Seliginenko, annesine ve üvey babasına haber vermeyi başardı ve onlar da müdahale edebilmek için köye geldiler. Olayın ardından neler yaşandığına dair iki farklı anlatım mevcut. Resmi polis anlatımına göre, Seliginenko’nun üvey babası Aleksandr Graçov, Soverşennov’un kelepçelerini aldı ve “Onun yerine beni tutuklayın” diye bağırdı. Daha sonra Soverşennov’u yere yatırarak dövmeye başladı. Ailenin versiyonuna göre ise, üvey oğlunun tutuklama emrini talep ettikten sonra yere itilen ve dövülen kişi Aleksandr Graçov’du. Her iki taraf da hastaneye kaldırıldı ve Graçov’a polise saldırı suçlaması yöneltildi. Bu esnada Seliginenko, anne ve babasının arabasına atlayarak kaçmayı başardı.
Olay, köylülerin kurduğu sosyal medya sohbet grubunda canlı bir tartışma yarattı. Seliginenko’nun ailesi, çocuklarının zaten askere alınmaması gerektiğini savundu. Aile, oğullarının askere alınmadan önce uygun tıbbi muayeneden geçmediğini, koronavirüs tedavisi görmesine rağmen cepheye gönderildiğini ileri sürdü. Ocak 2023’te Seliginenko don ısırması yaşamış ve izin verilmişti. İki gün sonra eve dönüp midesinden ameliyat oldu. Aile, Dimitri’nin askerliğe uygun olmadığını ve askeri tıp komisyonu tarafından incelenmesi gerektiğini belirtti.
Ancak sohbet grubundaki herkes, aileye destek vermedi ve buna karşılık komşulardan duygusal bir tepki talep ettiler. “Burada, köyümüzde rahat içinde yaşıyorsunuz. Peki hanginiz, Pyatigorsk, Budyonnovsk veya Rostov’daki hastanelerde kaç yaralı askerin yattığını görmek için bizimle geleceksiniz? Başkalarını yargılamadan önce, kendinizi bu kadar acı çeken anne ve oğulun yerine koyun. Kocalarınız ve oğullarınız yanınızda. Aynı şeyin başınıza gelmemesi için dua etmeyi unutmayın.”
Mart 2024’te Aleksandr Graçov, polise saldırıdan suçlu bulundu ve 150 bin ruble (1500 ABD Doları) ödemeye mahkum edildi. Dmitri Seliginenko ise birliğine dönmedi ve nerede olduğu bilinmiyor. Olayla ilgili kimse, BBC ile konuşmak istemedi.
“Bütün erkeklerimizi aldılar”
Stavrapol bölgesinden yüzlerce kilometre uzaktaki Buryat Cumhuriyeti’nde, iki müvekkil firar eden asker olarak mahkemeye çıkarıldı: Vitali Petrov ve damadının tutuklanmasına engel olmaya çalışan kayınvalide Lidia Tsaregorodtseva. BBC, mahkeme belgeleri ve konuyla ilgili tanıklıklardan edindiği bilgileri topladı. Şaldaray köyünden 33 yaşındaki Vitali Petrov, 2022’de cepheye gönderildi. Bu bölge, Rusya’nın en yoksul yerlerinden birisi. BBC ve bağımsız yayıncı Mediazona, 2022 sonbaharında ülkenin en büyük seferberlik ve kayıplarını yaşamış bölgesi olduğunu belirtiyor. Birkaç ay önce birliğini izinsiz terk eden ve zorla geri getirilen Petrov, Haziran 2023’te askeri hastaneden firar etti. Kayınvalidesi, Petrov’un askerliğe elverişli olmadığını, baş ağrıları çektiğini ve birliğinde şiddete maruz kaldığını aktardı. Askeri savcılar ise, Petrov’un cepheye gönderilmeden firar ettiğini iddia etti.
Petrov, 2023 yazında kayınvalidesinin evinde saklandı. Günlerinin çoğunu ormanda çam fıstığı, mantar ve meyve toplayarak geçiriyor, gece de evine dönüyordu. Firari askerlere yardım eden ‘Run to the Forest’ adlı sivil toplum kuruluşunun aktivisti Grigori Sverdlin, firari askerlerin yaklaşık %30’unun Rusya içinde kaldığını, diğerlerinin ise yurt dışına kaçtığını belirtiyor. Mediazona’nın aktardığına göre, Rus mahkemelerinde firar ve birlik terk etme suçlamalarıyla ilgili 13 binden fazla dava bulunuyor. Aralık 2023’te, silahlı polisler Petrov’u tutuklamak için kapıya geldi.
Yaşananların ardından, yine farklı anlatımlar ortaya çıktı. Tsaregorodtseva, polisin kapıyı kırıp eve daldığını, evi ararken savaş baltalarıyla döşemeyi kırdıklarını ve dehşete kapılmış torunlarına müdahale ettiklerini ifade etti. ayrıca, polisin kimlik ya da tutuklama emri göstermediğini söyledi. Mahkeme belgelerine göre, polis bu suçlamayı reddetti ve evi aramadıklarını belirtti. Hem ailenin hem de polisin açıklamalarına göre, Petrov, saklandığı yerden çıkıp kızları ona doğru koşarken tutuklandı. Küçük kızlar, babalarının evden zorla çıkarıldığını ve dövüldüğünü iddia etti. Arbede sırasında yaralanan bir polis memuru hastaneye kaldırıldı.
Petrov ve Tsaregorodtseva yargılandı. Petrov, izinsiz birliğini terk etmekten altı yıl hapis cezasına çarptırıldı. Kayınvalidesi ise iki yıl hapis cezası aldı ve arbedede yaralanan polise 100 bin ruble tazminat ödemesi gerektiğine karar verildi. Davaya yakın bir kaynak, Vitali Petrov’un eşinin, kocasının savaştan ziyade hapiste kalmasından mutlu olduğunu belirtti. BBC’nin kaynağı, savaşın kırsal kesimlerdeki yaşamı zorlaştırdığını vurguladı. “Köylerdeki tüm erkekler alındı. Ağır işleri yapacak, hayvanlarla ilgilenecek, kış hazırlığına yardımcı olacak kimse kalmadı. Bazı çocuklar hasta, bazıları korkudan ölüyor. Kırsalda, dua eden sadece kadınlar kaldı.” Söz konusu kaynak ayrıca erkeklerin, savaşa gitmek ya da ailelerini tek başlarına mücadele etmeye bırakmak arasında “imkansız bir seçim” yapmak zorunda kaldıklarını söyledi.
“Firara yedi yıl hapis cezası”
BBC’nin incelediği bir başka durumda, sabıkalı bir asker olan Roman Yevdokimov, Ocak 2023’te birliğinden firar etme suçlamasıyla yedi yıl hapis cezası aldı. 34 yaşındaki Yevdokimov, daha önce hırsızlık suçlarından sabıkası olan bir kişi olarak, Ekim 2022’de Putin’in seferberlik çağrısı üzerine askere alındı. Birlikte yalnızca bir ay kaldıktan sonra firar ederek evine döndü. Ormanda saklanarak yaşamaya çalıştı ve aile üyeleri tarafından kayınvalidesinin evinin kilerinde gizlendi. Ancak sonunda yakalanıp hapse gönderildi. Hüküm giymiş bir suçlu olarak, Yevdokimov’a hapiste yatmak yerine Ukrayna’da savaşma seçeneği sunuldu. Ani saldırı timinde altı ay geçirdi ve o dönemdeki kurallar gereği serbest bırakıldı; Nisan 2024’te tekrar evine döndü. Ailesi, cephede altı ay geçirdikten sonra travma geçirdiğini ve eski yaşamına dönmekte zorlandığını dile getiriyor. Şu anda çoğu zaman, daha önce gizlendiği ormanda geçiriyor. Hapishaneden alınan ani saldırı timi üyesi olarak Yevdokimov’un firar sebebiyle aldığı yedi yıl hapis cezası affedildi. Ancak, cephede savaşırken yaralandığını gösteren belgeleri yok. Hapishanelerde görev yapan birçok savaş gazisi, Rusya Savunma Bakanlığı’ndan durumlarının tanınmasını talep ediyor. Ancak Yevdokimov için, en yakın seferberlik merkezine ulaşacak dört saatlik yolculuk, onun gücünü aşıyor. Kız kardeşi, “Onu ziyaret ettiğimde biraz içmişti ve ‘Belki de sözleşmeli asker olmalıyım’ dedi,” diye ifade etti. “Gitmesine izin vermeyeceğim ve beni geride bırakmaktan korkuyor çünkü onun için ne kadar kaygılandığımı biliyor. Ama yine de oradaki arkadaşlarına dönmek istiyor. Çünkü bazıları ölüyor ve onlar için endişeli.” Bu olaylar, mahkemelere yansıyanların çok küçük bir kesimini oluşturuyor. 2024 yılı için resmi kayıtlara göre, her ay yaklaşık 800 asker izinsiz birliğini terk, emre itaatsizlik ve firar suçu ile yargılamaktan hüküm giymektedir. Mediazona’ya göre, bu sayı geçen yılın iki, savaştan önceki yılın ise on katından fazla. Firari askerlere destek olan aile üyelerinin kaç kişinin hüküm giydiğine dair resmi bir istatistik bulunmuyor. Katkıda bulunan: Olga Ivshina, Editör: Olga Shamina, Görsel Gazetecilik Ekibi: BBC Rusça
