Başlık: ZIM Şirketinin Türkiye’deki Faaliyetleri: Ankara’nın İsrail ile Ticarette Durumunu Ne Anlatıyor?
Türkiye’de Filistinlilere destek veren bazı gruplar, son dönemde ülke genelinde çeşitli limanlarda gerçekleştirdikleri eylemlerle, İsrail merkezli konteyner taşıma firması ZIM’i protesto ediyor. Göstericiler, ZIM’in bir İsrail firması olması sebebiyle tepkilerini dile getirirken, ayrıca ‘şirketin Türkiye’deki faaliyetlerinin, Ankara’nın İsrail ile ticareti sonlandırma politikasına aykırı olduğunu’ savunuyorlar. Bazı siyasi partiler, bu konuyu Türkiye Büyük Millet Meclisi (TBMM) gündemine taşımış durumda. ZIM’ın Türkiye’deki faaliyetleri hakkında hükümet yetkililerinden henüz bir açıklama gelmedi ancak Cumhurbaşkanlığı İletişim Başkanlığı’na bağlı Dezenformasyonla Mücadele Merkezi, son yayınlarında ‘büyük gemi acentelerinin faaliyetlerinin küresel bir boyutta olduğunu ve bunun o ülke ile ticaret yapıldığını göstermediğini’ bildirdi.
ZIM Nedir?
Merkezi Hayfa’da bulunan ZIM, dünya genelinde en büyük konteyner taşıma şirketlerinden biridir. Şirketin resmi web sitesinde yer alan bilgilere göre, ZIM 1945 yılında Yahudi Ajansı, Histadrut İşçi Federasyonu ve İsrail Denizcilik Birliği tarafından kuruldu. Başlangıçta, Avrupa’dan gelen Yahudi göçmenlerini taşımak için kullanılan gemilerle yola çıkan firmanın, 1948’deki Arap-İsrail savaşı sırasında ve İsrail’in ilk yıllarında ihtiyaç duyulan malzemeleri taşımak amacıyla donatılan gemileri de mevcut. Şirketin bayrağı, modern siyonizmin kurucusu Theodor Herzl tarafından 1896’da tasarlanan yedi yıldızlı bir flamayı temel alır. 1950 ve 60’lı yıllarda büyük bir büyüme dönemine giren ZIM, uluslararası bir kargo taşıma firması haline geldi. 2004 yılında özelleştirme sürecini tamamlayan şirket, 2021’den itibaren New York borsasında işlem görüyor.
ZIM, Hamas’ın 7 Ekim 2023’teki saldırılarının ardından, ulusal ihtiyaçlara hizmet etmek amacıyla tüm gemilerini ve altyapısını İsrail’e teklif ettiğini açıkladı. Umman Denizi ve Kızıl Deniz’de artan saldırılar sonrası, 27 Kasım 2023’te güvenlik nedeniyle geçici güzergah değişikliği aldığını duyurdu. Ocak 2024’te Yunanistan’ın Pire şehrindeki merkezinin önünde meydana gelen bir saldırıda, kullanılmayan bir el yapımı patlayıcıya rastlandı. Bu olayın failleri, Filistinlilere destek veren bildiriler bırakmıştı. Şirket, 2024 yılının üçüncü çeyreğinde 1,13 milyar dolar net kâr elde ederek, önceki yılın aynı dönemine göre %12’lik bir gelir artışı sağladı.
Dünya Genelinde Protestolar
İsrail’e boykot çağrısında bulunan gruplar, ZIM’e karşı dünya genelinde farklı eylemler düzenliyor. Örneğin, Mayıs 2021’de Güney Afrika’daki Durban limanında sendikalar ve Filistinlilere destek veren gruplar, bir ZIM gemisinin yük boşaltmasına engel olmak istedi. Haziran 2021’de New York’ta benzer bir protesto eylemi gerçekleştirildi. Kasım 2023’te ise İtalya’nın Salerno limanında, ZIM gemisini protesto eden çeşitli gruplar limanın girişini kapattı. Aralık 2023’te Malezya hükümeti, ZIM gemilerinin limanlarını kullanımını engelleme kararı aldı ve bu karara gerekçe olarak İsrail’in uluslararası hukuku ihlal eden eylemlerini gösterdi. 2024’te ise Avustralya’da ZIM gemilerine karşı protestolar düzenlendi ve bazı durumlarda polis müdahale etti.
Türkiye’deki Protestolar
Türkiye’de son haftalarda ZIM’a yönelik protestolar gerçekleştirilmekte. İstanbul Haydarpaşa, İstanbul Ambarlı, Kocaeli Derince, Bursa Gemlik, Kocaeli Gebze Dil İskelesi ve Mersin gibi limanlarda bu eylemler yapıldı. Göstericiler bazen, ZIM konteynırı taşıyan TIR’ların hareketini durdurmaya çalıştılar. Protestolar sırasında ‘İsrail ile ticareti durdurma çağrısı’ yapıldı. 29 ve 30 Kasım’da Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın katıldığı TRT World Forum sırasında, ZIM’ın faaliyetleri nedeniyle protesto eden dokuz kişi gözaltına alındı. Bir gösterici, Erdoğan’ın konuşması sırasında ‘Siyonistler, denizlerimizde ve limanlarımızda faaliyet gösteriyor’ söylemiyle tepki gösterdi. Erdoğan, göstericilere yönelik cevaplar vererek, ‘Siyonistlerin dili ağzı olmaya çalışıyorsunuz, ama sonuç alamazsınız’ dedi. Bu kişiler hakkında ‘Cumhurbaşkanına hakaret’ ve ‘Toplantı ve Gösteri Yürüyüşleri Kanunu’na muhalefet’ suçlamalarıyla işlem yapıldı.
TBMM’deki Tartışmalar
ZIM ile ilgili tartışmalar TBMM’ye de taşındı. Cumhuriyet Halk Partisi (CHP) milletvekili Veli Ağbaba, Ticaret Bakanlığı’nın 2025 bütçe görüşmelerinde, ‘İsrail’e en fazla destek veren şirket olarak ZIM, limanlarımızda faaliyet göstermeye devam ediyor’ dedi. Saadet Partisi milletvekili Şerafettin Kılıç, TBMM’de ZIM gemilerinden bahsetti. Halkların Eşitlik ve Demokrasi Partisi milletvekili Ömer Faruk Gergerlioğlu, limanlarda ZIM gemilerini sorguladığı konuşmasında, ‘Hesabını ne zaman vereceksiniz?’ diye sordu. Hür Dava Partisi (HÜDA PAR) milletvekili Şehzade Demir ise Ticaret Bakanı Ömer Bolat’tan ZIM hakkında cevap talep etti. Emek Partisi (EMEP) milletvekili İskender Bayhan, İsrail ile ticari ilişkiler hakkında bir önerge verdi. BBC Türkçe, bu önergelere henüz bir yanıt alınmadığını doğruladı.
ZIM’ın Türkiye’deki Faaliyetleri Devam Ediyor Mu?
ZIM’ın Türkiye’deki faaliyetlerine dair bilgi talebinde bulunan BBC Türkçe, medya ilişkileri departmanından olumlu bir yanıt almadı. Benzer şekilde, ZIM’ın Türkiye temsilcisi olan Belstar şirketine de bilgi talep etti, ancak cevap alamadı. ZIM’a ait gemilerin Türkiye’deki hareketleri hakkında veri sağlayan gemi takip uygulamalarında da son günlerdeki hareketler gözlemlendi. Örneğin, ZIM HAWK gemisinin 24 Kasım’da Aşdod limanından ayrılarak, 28 Kasım’da Kocaeli Derince’den, 1 Ocak’ta ise Çin’in Da Chan Bay limanına varması öngörülüyor. ZIM’in internet sitesinde de benzer seyahat planları yer almakta.
İsrail İle Ticaretin Önemi
Hükümet, 9 Nisan’da 54 ürün grubunun İsrail’e ihracatını sınırlandırdığını açıkladı. 2 Mayıs’ta ise tüm ürünler için İsrail ile olan ticaretin durdurulduğunu bildirdi. Ancak bu dönemde, İsrail ile ticaretin devam ettiğine dair çeşitli iddialar ortaya atıldı. Ticaret Bakanı Bolat ve diğer yetkililer, bu iddiaları kesin bir dille yalanladı. ZIM şirketinin Türkiye’deki faaliyetlerinin, Ankara’nın İsrail ile ticareti durdurma politikası açısından taşıdığı önemi ele alalım. Ticaret Bakanlığı’nın sistemlerinde İsrail’in varış ülkesi olarak çıkarıldığı belirtiliyor. Bu bağlamda, “Gemi acentelerinin Türkiye’deki faaliyetlerinin durdurulması mümkün mü?” sorusuna verilen yanıt, “Gemi acentelerine yönelik kısıtlayıcı önlemler, Türkiye’nin uluslararası ticarette işlem ve zaman maliyetlerini artıracak ve ülkeyi dezavantajlı bir duruma sokacaktır” şeklindedir. Ayrıca, “Eğer ülkeye konteyner girişleri engellenirse, bu ne gibi sonuçlar doğurur?” sorusuna, “Bu durum Türkiye’nin dış ticaretine olumsuz yansıyacak, fakat İsrail’in ticareti üzerinde hiçbir etkisi olmayacaktır” şeklinde bir açıklama yapılmış. “Gemi acenteleri, merkezi hangi ülkeyse o ülke ile mi ticaret yapıyor?” sorusu ise, “Büyük gemi acentelerinin ticari faaliyetleri küresel ölçektedir. Dolayısıyla, şirketin bulunduğu ülke ile ticaret yapıldığı sonucu çıkarılamaz” ifadesiyle yanıtlanmıştır. Filistin topraklarına ihracat süreçleri hakkında ise, “Filistin’in Akdeniz’de aktif bir limanı bulunmadığı için, Filistin’e yapılan ihracatlar, Filistin Ulusal Ekonomi Bakanlığı’ndan alınan onay ile İsrail limanları üzerinden gerçekleştirilmektedir” denilmiştir. Ticaret Bakanı Bolat, bu konuya ilişkin son açıklamalarında, “Üçüncü ülkelerden İsrail’e mal gönderildiğine dair iddiaların, Türkiye’den kaçmış ve ülke aleyhine etki ajanlığı yapan grupların yalan haberlerine dayandığını” ifade etmiştir.
