Başlık: ZIM Şirketinin Türkiye’deki Faaliyetleri, Ankara’nın İsrail ile Ticaret Politikasına Ne Anlama Geliyor?
Yazar: Mahmut Hamsici | BBC Türkçe | 3 Aralık 2024
Son aylarda, Türkiye’de Filistinlilere destek veren bazı gruplar, ülkedeki farklı limanlarda düzenledikleri protestolarla İsrail merkezli konteyner taşımacılık firması ZIM’a karşı seslerini yükseltiyor. Göstericiler, ZIM’ın bir İsrail şirketi olmasından dolayı tepki gösteriyorlar ve bunun yanı sıra “şirketin Türkiye’de faaliyet göstermesinin, Ankara’nın İsrail ile ticareti sona erdirme politikasına aykırı olduğunu” öne sürüyorlar. Bazı siyasi partiler ise konuyu Türkiye Büyük Millet Meclisi’ne (TBMM) taşıdı. Hükümet yetkilileri ZIM’ın Türkiye’deki operasyonları hakkında henüz bir açıklama yapmadı. Cumhurbaşkanlığı İletişim Başkanlığı’na bağlı Dezenformasyonla Mücadele Merkezi ise son bülteninde “büyük gemi acentelerinin faaliyetlerinin küresel boyutta olduğunu; bunun, o ülkeyle ticaret yapıldığı anlamına gelmediğini” belirtti.
ZIM Nedir? Hayfa merkezli ZIM, dünya genelinde en büyük konteyner taşıma şirketlerinden biridir. Şirketin web sitesinde yer alan bilgilere göre, 1945 yılında Yahudi Ajansı, Histadrut İşçi Federasyonu ve İsrail Denizcilik Birliği tarafından kuruldu. Şirketin ilk filosunda, Avrupa’dan gelen Yahudi göçmenleri taşıyan gemiler yer alıyordu. Ayrıca, 1948’deki Arap-İsrail Savaşı sırasında ve İsrail’in kuruluş yıllarında gerekli malzemeleri taşıyan gemiler de bulunmaktaydı. ZIM, modern Siyonizm’in kurucusu Theodor Herzl tarafından 1896’da tasarlanan yedi yıldızlı bir bayrağı temsil ediyor. 1950 ve 1960’lı yıllarda büyük bir büyüme yaşamış, uluslararası bir kargo taşıma şirketi haline gelmiştir. 2004 itibarıyla özelleşme sürecini tamamlayan ZIM, 2021 yılından bu yana New York borsasında işlem görmektedir.
Son Gelişmeler Hamas’ın 7 Ekim 2023’teki saldırılarının akabinde ZIM, ulusal ihtiyaçlara hizmet etme taahhüdüyle tüm gemileri ve altyapısını İsrail’e sunacağını duyurdu. Umman Denizi ve Kızıl Deniz’de artan saldırılar nedeniyle, 27 Kasım 2023’te güvenlik için geçici güzergah değişikliği kararını açıkladı. Ocak 2024’te Yunanistan’ın Pire kentindeki merkezine yönelik bir saldırı gerçekleşti, ölen veya yaralanan olmadı; saldırıyı gerçekleştirenlerin olay yerinde Filistinlilere destek veren bildiriler bıraktıkları bildirildi. ZIM, 2024’ün üçüncü çeyreğinde 1,13 milyar dolar net kâr elde ettiğini açıklayarak, geçen yılın aynı dönemine göre %12’lik bir gelir artışı sağladı.
ZIM’a Yönelik Protestolar Dünya genelinde ZIM’a karşı protestolar düzenleniyor. Örneğin, Mayıs 2021’de Güney Afrika’nın Durban limanında, Filistinlileri destekleyen gruplar bir ZIM gemisinin yük boşaltmasına engel olmak istedi. Benzer bir protesto, Haziran 2021’de ABD’nin New York kentinde gerçekleştirildi. Kasım 2023’te İtalya’nın Salerno limanında, ZIM gemisini protesto eden gruplar limanın girişini geçici olarak bloke etti. Aralık 2023’te Malezya hükümeti, ZIM gemilerinin limanlarını kullanmasını engelleme kararı aldı ve bu karara gerekçe olarak “İsrail’in uluslararası hukuku ihlal eden eylemlerini” gösterdi. 2024 yılında Avustralya’nın Melbourne ve Sydney kentlerinde ZIM gemilerine yönelik protestolar düzenlendi, polis zaman zaman müdahale etti.
Türkiye’deki Protestolar Türkiye’de son haftalarda şirkete yönelik çeşitli limanlarda protestolar yapıldı. İstanbul Haydarpaşa, Ambarlı, Kocaeli Derince, Bursa Gemlik, Kocaeli Gebze Dil İskelesi ve Mersin bu limanlar arasında. Protestolar sırasında göstericiler, ZIM konteynırı taşıyan TIR’ların hareketini engellemeye çalıştı. Bu eylemlere polis müdahale etti ve gösteriler sırasında “İsrail ile ticareti durdurma çağrısı” yapıldı. 29-30 Kasım tarihlerinde Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın katıldığı TRT World Forum’da, “İsrail ile ticaretin sürdüğü” gerekçesiyle protesto eden dokuz kişi gözaltına alındı.
TBMM’de Tartışmalar ZIM ile ilgili tartışmalar TBMM’ye taşındı. CHP milletvekili Veli Ağbaba, Ticaret Bakanlığı’nın 2025 bütçe görüşmelerinde ZIM’ı eleştirirken, Saadet Partisi’nden Şerafettin Kılıç ZIM gemilerinden bahsetti. Hür Dava Partisi’nden Şehzade Demir, Ticaret Bakanı Ömer Bolat’a bir soru önergesi verdi. BBC Türkçe, bu önergelere henüz bir yanıt almadığını bildirdi.
ZIM’ın Türkiye’deki Faaliyetleri Devam Ediyor mu? ZIM’ın Türkiye’deki faaliyetlerinin devam edip etmediği ise belirsizliğini koruyor. BBC Türkçe, ZIM’ın medya ilişkileri departmanına bilgi talebinde bulunmasına rağmen olumlu bir yanıt almadı. Ancak gemi takip uygulamaları, ZIM’ın Türkiye’deki hareketleri hakkında bazı bilgileri ortaya koyuyor. Örneğin, ZIM HAWK gemisinin 24 Kasım’da Aşdod’dan ayrıldığı, 28 Kasım’da Derince’ye geldiği ve 30 Kasım’da buradan ayrıldığı belirtiliyor.
Sonuç ve Ticaret Politikası Türkiye, 9 Nisan’da 54 ürün grubunun İsrail’e ihracatını kısıtlarken, 2 Mayıs’ta tüm ihracat ve ithalat işlemlerinin durdurulduğunu açıkladı. Ancak bu tarihten sonra, İsrail ile ticaretin devam ettiğine dair iddialar gündeme geldi, hükümet yetkilileri bu iddiaları reddetti. ZIM şirketinin Türkiye’deki faaliyetleri, Ankara’nın İsrail ile ticaret ilişkilerini kesme politikası açısından nasıl bir anlam taşıyor? Ticaret Bakanlığı’nın sistemlerinde İsrail’in varış ülkesi olarak çıkarıldığı belirtilirken, “Gemi acentelerinin Türkiye’de faaliyetleri sona erdirilebilir mi?” sorusuna, “Gemi acentelerine yönelik kısıtlayıcı önlemler alınmasının, uluslararası ticarette Türkiye’nin işlem yapma ve zaman maliyetini artıracağı, bu durumun Türkiye’yi dezavantajlı bir duruma düşüreceği” yanıtı verilmiştir. “Eğer ülkeye konteyner girişi engellenirse, bu ne tür sonuçlar doğurur?” sorusunu ise, “Bu durum Türkiye’nin dış ticaretine olumsuz bir etki yapacak ancak İsrail’in ticaretinde herhangi bir değişime yol açmayacaktır” şeklinde cevaplandırılmıştır. “Gemi acentelerinin merkezi hangi ülkeyse, ticaret de muhtemelen o ülkeyle mi yapılıyor?” sorusuna ise “Büyük gemi acenteleri, global düzeyde ticari faaliyetlerde bulunmaktadırlar. Bu, yalnızca şirket merkezinin bulunduğu ülkeyle ticaret yapıldığı anlamına gelmez” ifadesiyle yanıt verilmiştir. Filistin topraklarına ihracatın nasıl gerçekleştirildiği hakkında, “Filistin’in Akdeniz’de aktif bir limanı olmadığı için, Filistin’e yapılan tüm ihracat, Filistin Ulusal Ekonomi Bakanlığı’ndan alınan teyit ile İsrail limanları üzerinden gerçekleşmektedir” denilmiştir. Ticaret Bakanı Bolat, bu konudaki son açıklamalarında, “Üçüncü ülkelerden İsrail’e mal gönderildiğine dair iddiaların, Türkiye’den kaçmış ve Türkiye aleyhine faaliyet gösteren çevrelerin asılsız haberlerine dayanılarak ortaya atıldığını” vurgulamıştır.
